Elke 18 meter een flesjesbak, willen we dat?

Tientallen winkeliers in Zaanstad rapen in een straal van honderd meter rond hun winkeldeur zwerfafval van de straat. Het gaat om een proef in vier gemeenten: voor de winkels staan opzichtige afvalbakken voor plastic flesjes en hey is de bedoeling dat door de winkels dagelijks even wordt opgeruimd.

Zwerfvuil is een kwestie van gastheerschap, zo is hen ingepeperd.

De vraag is: werkt het ook? Een steekproef van ervaren zwerfvuilrapers belooft niet veel goeds. Als ze vanaf de voormalige Verkadefabriek aan de Westzijde het winkelgebied van Zaandam inlopen, springen de grote flesjescontainers voor de deelnemende winkels meteen in het oog.

Maar ver komt het winkelpersoneel niet. Eén keer afslaan naar een rustige woonstraat en het is raak: op de stoep ligt een leeg chocomelblikje.

Voor Yorike Hartman typeert het de tekortkomingen van de nieuwe aanpak. "De proef richt zich helemaal op winkeliers," zegt Hartman, die onder de naam Stop Plastic Zaan al kanoënd plastic uit sloten dregt. 

"Zo moet een lappendeken ontstaan van winkels die allemaal honderd meter voor hun rekening nemen. Natuurlijk zijn er ook hele stukken stad waar geen winkels zitten."

Met Zwerfinator Groot legt ze deze vrijdag­ochtend 3,65 kilometer af, dwars door Zaandam. De in Purmerend woonachtige Groot trekt door Nederland om zwerfvuil op te ruimen. Tegelijk brengt hij als geen ander de vervuiling in kaart. 

Elk blikje, flesje en snoeppapiertje dat voor zijn grijper komt, wordt in één vloeiende beweging geregistreerd in de app Litterati, die met dat doel voor ogen is bedacht.

Allesbehalve schoon
In totaal vinden ze zo in anderhalf uur 170 drankverpakkingen, waarvan 33 flesjes. En dat terwijl de proef toch al een paar weken bezig is. Per kilometer gaat het dus om 47 drankverpakkingen waarvan 9 flesjes. 

Daarmee is Zaandam allesbehalve schoon te noemen, want het is meer dan wat Groot gemiddeld in een gemeente op straat aantreft. Dit jaar vond hij per kilometer gemiddeld 35 drankverpakkingen, waarvan 8 flesjes.

Toch lijkt het iets schoner geworden. Groot legde dezelfde route al eens af voor de proef begon. In september vond hij in Zaandam nog 55 drankverpakkingen per kilometer. Sindsdien zijn nog maar vier weken verstreken, werpt Groot tegen. Het is nu schoner, maar wellicht is dat te danken aan zijn vorige opruimrondje. 

Nederland Schoon, de stichting die de proef organiseert, is vol goede moed. Zeventig 'partijen' doen mee in Zaandam. Dat zijn behalve winkeliers sportverenigingen, scholen en actieve buurtbewoners. Samen organiseren ze opruimacties, die burgers ook attent moeten maken op de rommel die ze laten slingeren.

Kleine moeite
Winkeliers zijn erop gewezen dat ze sowieso verplicht zijn 25 meter rond hun zaak schoon te houden. Kleine moeite om er 100 meter van te maken, toch? Een wedstrijdelement moet ze extra motiveren. De beste inzamelaar van plastic flesjes krijgt een prijs, een reclamecampagne bijvoorbeeld.

47

Bij een wandeling door Zaandam zijn afgelopen vrijdag 47 drankverpakkingen, waarvan 9 flesjes, aangetroffen op straat

De Zwerfinator, de superheldennaam heeft Groot zelf bedacht, is sceptisch over het soort opruimacties als in Zaandam en andere pogingen om burgers bij te sturen. "Is het wel vol te houden?" vraagt hij zich af, terwijl hij nog een flesje in zijn afvalkorf laat glijden. 

"De eerste opruimactie, ja, die gaat nog wel. De tweede ook, maar bij de derde wordt het snel minder."

Zijn argwaan is toch al gewekt. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Milieu) kondigde eerder dit jaar aan dat er in 2021 ook statiegeld komt op kleine flesjes, tenzij frisdrankfabrikanten en supermarkten met een alternatief komen dat het aantal flesjes op straat met zeker 70 procent terugdringt. 

Wat Groot betreft is de proef van Nederland Schoon een ultieme poging om de uitbreiding van het statiegeldsysteem te voorkomen. Dat brengt kosten met zich mee, die de supermarkten, ook vertegenwoordigd in Nederland Schoon, graag zouden besparen.

Sommige van de Zaanse ondernemers hebben duidelijk hun best gedaan. Het Avia-benzinestation bij station Kogerveld wordt elke dinsdag grondig schoongemaakt, vertelt een medewerker. Dat gebeurde al, maar vanwege de proef wordt ook de omgeving meegenomen. 

Toch moeten Hartman en Groot zich bij het treinstation aan de overkant bijna een weg banen door de blikjes, flesjes en zelfs literverpakkingen, 
die van het perron zijn gegooid. Er ligt zo veel zwerfvuil, dat het het benzinestation niet eens aan te rekenen valt dat ze de afvalstroom niet kunnen bijbenen.

35

Zaanstad is dus ­rommeliger dan het gemiddelde – 35 verpakkingen van drank per ­kilometer, inclusief 8 flesjes

Ook op de Westzijde weten winkeliers van de proef. Ze hebben een extra afvalbak voor de deur. Bij Poolse winkel Wisla Markt nemen ze ook de straat mee, zegt een medewerker. "Soms, als ik voor de deur sta." Eerlijk zegt hij ­erbij: "Honderd meter is te ver voor ons."

Eethuis & Bakkerij Westzijde ruimt ook zwerfvuil op, zegt eigenaar Mo Özkök. "Dat deden we al langer, niet omdat we daarvoor de opdracht hebben gekregen." Er is natuurlijk wel een grens aan zijn enthousiasme. 

"We gaan natuurlijk niet het werk van de gemeente doen. Ik ben bezig met een onderneming, niet met een stortplaats. Ik vind het helemaal niet erg om de samenleving te helpen, maar ik ga niet andermans troep opruimen."

Tot in lengte van dagen
Aan de Gedempte Gracht, de drukste winkelstraat van Zaandam, ligt nauwelijks troep. Daar kijkt Groot niet van op. In winkelstraten is het vaak schoner. Winkeliers doen echt hun best wel, huren schoonmaakbedrijven in en ook gemeenten zetten in dit soort straten hun beste beentje voor. 

"Ik denk alleen dat het niet helpt in de rest van de stad." Met de nieuwe flesjesbakken erbij telt Groot langs de Gedempte Gracht 72 afvalbakken, gemiddeld één per 18 meter. "Is dit dan wat we willen? Ziet heel Nederland er straks zo uit?"

Hij blijft erbij: statiegeld werkt beter. Als ze geld opbrengen, worden flesjes wel opgeraapt door voorbijgangers. "Kiezen we voor een ­methode die ertoe leidt dat we tot in lengte van dagen aan het opruimen blijven?" zegt ook Hartman. 

"Of kiezen we voor een middel dat voorkomt dat je moet opruimen?"

Nederland Schoon werpt tegen dat statiegeld op kleine flesjes dan weer niet helpt tegen ander zwerfvuil, zoals blikjes, sigarettenpeukjes en snoeppapiertjes. Directeur Helene van Zutphen zegt dat Nederland Schoon geen voorkeur voor een bepaalde oplossing heeft. 

De voorbereidingen voor uitbreiding van het statiegeld naar kleine flesjes zijn intussen ook ingezet. 

"Het zijn trajecten naast elkaar. De staatssecretaris heeft haar besluit genomen. Als de resultaten van dit soort proeven zo goed zijn dat we op 70 procent minder flesjes uitkomen, zal het bedrijfsleven daar heel blij mee zijn, maar dat moeten we afwachten." 

Half november worden de eerste resultaten gemeld. Nederland Schoon speelt ondertussen al hardop met de gedachte om de proef uit te breiden naar heel Nederland.

Voor Groot hoeft het niet, zegt hij bij het eindpunt van de wandeling voor het hoofdkantoor van AH-moederbedrijf Ahold Delhaize. Als het aan hem ligt, wordt het statiegeld morgen uitgebreid naar andere verpakkingen. 

"De belangrijkste reden voor het zwerfvuilprobleem is dat we zo veel afval hebben - met statiegeld is het geen afval meer."