50 jaar IJtunnel: niet sexy, wel supernuttig
De IJtunnel is zondag, tijdens de Dam tot Damloop, niet alleen open voor hardlopers, iedereen kan een bezoekje brengen. Het feestje loopt vooruit op de vijftigste verjaardag van de tunnel, komende maand.
Het was best prutweer, die 30ste oktober in 1968. De toen nog jonge Imca Marina weet het zich nog goed te herinneren.
"We liepen tot onze enkels in de modder." En al te veel bezoekers waren er ook niet komen opdraven bij het feest op de Noordelijke IJoevers.
Het viel allemaal een beetje tegen, de dag dat de IJtunnel werd geopend door koningin Juliana, voor de gelegenheid gekleed in een warme mantel.
Joop van den Ende, groen als gras maar toen al scherp als een mes, had zichzelf bij de winkeliersvereniging Amsterdam-Noord opgeworpen als producent van de begeleidende feestelijkheden.
Commercieel als hij toen kennelijk al was, had hij afgezien van een honorarium: Van den Ende had bedongen dat alle kassaopbrengsten rechtstreeks aan hem zouden toekomen, valt te lezen in de recente biografie over hem van Henk van Gelder.
Flop
Het openingsfeest betekende Van den Endes eerste grote financiële flop en hij was gedwongen leningen af te sluiten om de artiesten die hij had ingehuurd te kunnen betalen. Gelukkig zou het met Van den Ende later nog wel goed komen.
Het was het weer dus, en het feit misschien dat Noord in die jaren voor de meeste Amsterdammers nog terra incognita was.
Aan de IJtunnel zelf valt de dure flop van de producent zeker niet toe te schrijven, die functioneerde in die eerste jaren direct goed en stelde tienduizenden automobilisten in staat om vanuit Noord-Holland de stad te bereiken zonder oeverloos te moeten wachten op een vrij plekje op een van de vele autoveren.
Er ging een joekel van een ontstaansgeschiedenis aan de totstandkoming vooraf, zegt Harry Bijl, schrijver van een boek dat verschijnt op 30 oktober, de officiële verjaardag van de tunnel.
"Er werd al vanaf 1839 gesproken over een goede verbinding tussen de beide IJoevers. Je kunt zeggen dat ze niet over één nacht ijs zijn gegaan."
Een gat in de grond
Het ging om de centen natuurlijk, dat het zo lang duurde allemaal. Maar, zegt Bijl, er speelde ook nog wel iets anders.
Amsterdam stond ook een beetje huiverig tegenover een vaste verbinding met Noord
"Amsterdam stond ook een beetje huiverig tegenover een vaste verbinding met Noord, dat zou maar drukte geven. Men was bang dat de stad zou vastlopen."
Uiteindelijk zouden in 1935 de plannen worden ontwikkeld die leidden tot die regenachtige openingsdag toch weer bijna 23 jaar later.
En nu is ie vijftig jaar dus, de tunnel waar niet iedere Amsterdammer per se een enorme mening over zal hebben. Want zoals ook steeds blijkt tijdens de recente discussies over een 'vaste oeververbinding' met Noord: de aanleg van een tunnel mag een praktische connectie met een overkant opleveren, bijster sexy is het allemaal niet.
Zoals auteur Bijl het zegt: "Probeer maar eens een tunnel op een ansichtkaart te krijgen, dan heb je met een brug toch een stuk meer mogelijkheden. Een tunnel, dat is een gat in de grond."
En dan is er nog het hedendaagse uiterlijk van de tunnel: terwijl Amsterdam fancyer en fancyer wordt, beweegt de allure van de IJtunnel zich in omgekeerde volgorde.
Op de plek waar voorheen nog keurige tegeltjes een eenvoudig mozaïek vormden, doen de wanden nu vooral denken aan die van een grot. Is de IJtunnel chic? Mwah, het is vooral een tunnel.
3000 bussen per etmaal
Tegelijk: tunnels hoeven er natuurlijk niet gelikt uit te zien om veilig en veelvuldig te kunnen worden gebruikt. En dat bleek ook uit de cijfers. Gemeten naar aantal reizigers vormde de IJtunnel tot voor kort de intensiefst gebruikte tunnel van heel Nederland.
De oorzaak daarvan: opvallend veel bussen maakten tot voor kort dagelijks gebruik van de verbinding, meer dan 3000 per etmaal.
Sinds deze zomer echter is daar de klad in gekomen. Bussen rijden bijna zonder uitzondering naar station Noord, waar forenzen overstappen op de Noord/Zuidlijn. Nog maar 900 bussen op een dag passeren het IJ door de IJtunnel.
En ook auto's lijken volgens gemeentelijke inschattingen de tunnel vaker links te laten liggen: door de 'knip' voor CS is de tunnel een beetje uit de richting komen te liggen.
Het roept vragen op over de toekomst van de IJtunnel. Want snijdt het nog wel hout om een autoluwe binnenstad te propageren en tegelijk zo'n autoaanzuigende tunnel te onderhouden op een steenworp afstand van CS en Dam?
Luchtfietsers bestoken de gemeente en de redactie van Het Parool al jaren met alternatieve bestemmingen. Een langwerpige feestruimte, een wandeltunnel, een fietsverbinding, verzin het maar.
Vijftig jaar waren auto's de baas in de IJtunnel, dat daar de komende vijftig jaar verandering in gaat komen is geen riskante veronderstelling.
50
Vijftig jaar waren auto’s de baas in de IJtunnel, het zou best kunnen dat daar de komende vijftig jaar verandering in gaat komen.
Open dag 50 jaar IJtunnel
Ook dit jaar rennen er weer duizenden Dam tot Damlopers door de linkerbuis van de IJtunnel, richting de finish in Zaandam. Tegelijkertijd wordt in de andere tunnelbuis 50 jaar IJtunnel gevierd.
De hele dag zijn allerlei activiteiten in en rondom de tunnel. Er zijn onder meer een reuzenrad, een fototentoonstelling, eten en drinken en livemuziek. Ook wordt het jubileumboek van tunnelschrijver Harry Bijl gepresenteerd.
De reden dat de feestelijkheden dit weekeinde plaatsvinden, ruim een maand vóór de werkelijke verjaardag van de tunnel, heeft ermee te maken dat het na de jaarlijkse afsluiting vanwege de Dam tot Damloop onmogelijk is de tunnel voor een tweede keer in vijf weken af te sluiten, zegt een woordvoerder.