Waarom filmen omstanders, en waarom kijken wij?
Een filmpje waarin een 14-jarige jongen wordt mishandeld, ging deze week viraal. Waarom filmen omstanders, en waarom kijken wij?
Het ziet er akelig uit, de 14-jarige Tommy uit Spijkenisse die door een groep jongens tot bloedens toe in elkaar wordt geschopt en geslagen. Zo akelig, dat je liever niet kijkt. En toch werd het filmpje afgelopen week meer dan 2,5 miljoen keer bekeken op de website Dumpert.nl. Eerder was het al rondgegaan op sociale media.
De mishandeling groeide uit tot een nationale rel. Slachtoffer Tommy ontving dozen vol kaarten, bloemen en cadeautjes. Geert Wilders twitterde dat de daders onmiddellijk het land uit moesten. Ziehier welke krachten loskomen als een vechtpartij op het schoolplein 'viraal' gaat.
Wat opvalt aan de video, behalve het excessieve geweld, is de hoeveelheid jongens die aan het filmen zijn. De daders doen geen enkele moeite om onherkenbaar te blijven. Integendeel zelfs, de aanwezigheid van omstanders die alles met telefoontjes vastleggen lijkt ze extra aan te moedigen.
Een paar dagen later zullen de daders aan de hand van die beelden worden gearresteerd. De woning van een van de minderjarige verdachten moest door de politie worden beveiligd nadat bedreigingen waren binnengekomen. Ook zijn de verdachten van school gestuurd.
Waarom filmen omstanders, waarom laten de daders zich filmen, en waarom worden de filmpjes zo vaak bekeken en doorgestuurd? Die laatste vraag is nog het makkelijkste te beantwoorden.
"Het is dezelfde morbide nieuwsgierigheid die ontstaat na verkeersongelukken. Je wilt niet kijken, maar kijkt toch," zegt Mark Deuze, UvA-hoogleraar mediastudies.
Maar wat gebeurt er op het schoolplein? "Soms worden vechtpartijen gefilmd om bewijs tegen de daders te verzamelen, of om te de-escaleren. Vaak wordt ook gefilmd uit sensatiezucht. Of om ongemak te maskeren: als je filmt, plaats je een filter tussen jezelf en wat je ziet," zegt Remco Pijpers van Stichting Kennisnet, die zich bezighoudt met mediagebruik van scholieren. "Jongeren vormen geen homogene digitale generatie: sommige kinderen overzien de consequenties niet van een video die viraal gaat."
"Als je het een goed idee vindt om iemand een schop in z'n gezicht te geven zit er sowieso een steekje bij je los. Het verbaast me weinig dat iemand die zoiets doet niet nadenkt over zo'n video," zegt Deuze. Maar het heeft ook te maken met het nog ontbreken van duidelijke regels in ons mediagebruik. "Dat we alles vastleggen, van concerten en bruiloften tot dit soort vechtpartijen, betekent dat we verbinding met anderen zoeken. Je filmt iets omdat je het een ander wilt laten zien. Maar af en toe vergeten we wat de ethische implicaties daarvan zijn."
Het is dezelfde morbide nieuws-gierigheid als bij verkeersongelukken
In een tunnel
Socioloog Don Weenink, verbonden aan de UvA, heeft meer dan honderd filmpjes van straatgeweld bestudeerd. Daarbij richt hij zich op de dynamiek van het gevecht.
"Ik bekijk het situationeel." Wat hem opvalt aan het filmpje uit Spijkenisse is hoe de geweldplegers in een 'tunnel' terechtkomen. "Slaan, roepen, slaan, roepen, het gaat maar door. Er zit ook een cadans in hoe die twee jongens op het slachtoffer intrappen als hij al op de grond ligt."
Weenink onderscheidt meerdere soorten schoolpleingevechten. Er zijn min of meer 'fair fights', met omstanders die niet allemaal lid zijn van de groep van één van de vechters. Daarbij gaat het om wie wint: als iemand op de grond ligt, stopt het meestal of er wordt ingegrepen als het uit de hand loopt.
In het filmpje van Tommy, zonder 'neutrale toeschouwers', is de groep uit op totale vernedering van het slachtoffer. Als hij op de grond ligt, is dit een aansporing om nog harder op hem in te slaan en doen andere groepsleden mee.
In het filmpje van Tommy, zonder 'neutrale toeschouwers', is de groep uit op totale vernedering van het slachtoffer
Dat vrienden van de daders filmen, verbaast Weenink niet. "Eigenlijk is het van alle tijden dat mensen praten over gevechten. Doordat we nu alles kunnen filmen, is daar het element beeld bij gekomen. Gevechten zijn intense momenten, die belangrijk zijn voor een groep. Wat wel nieuw is zijn de sterke tegenreacties die ontstaan als zo'n filmpje viraal gaat. Het mobiliseert mensen die wraak willen nemen."
Deuze denkt niet dat de daders door de beelden aan status winnen bij hun leeftijdsgenoten. "Zo'n filmpje genereert aandacht, maar die aandacht moet je niet verwarren met waardering. Deze jongens zullen hier de rest van hun leven last van ondervinden."
Eigenlijk is het van alle tijden dat mensen praten over gevechten. Doordat we nu alles kunnen filmen, is daar het element beeld bij gekomen
Gebroken neus en gescheurd oor
De 14-jarige Tommy wilde met een van de verdachten een ruzie uitvechten, aldus het OM vrijdag. Eenmaal op de afgesproken plek werd hij echter belaagd door zeker zeven jongens, zo is op het filmpje te zien. Tommy vraagt om met rust gelaten te worden, maar de grootste agressor van de groep dwingt hem om te vechten.
Als Tommy dat weigert, wordt hij opnieuw geslagen. Hij vlucht de bosjes in, waar hij een trap in zijn gezicht krijgt, op de grond valt en door meerdere jongens wordt geslagen en geschopt. Tommy loopt door de mishandeling een gebroken neus, blauwe plekken en een gescheurd oor op. Inmiddels zijn zes jongens tussen de 14 en 16 gearresteerd.
Twee van hen zitten nog vast.