Direct naar artikelinhoud
PS

Ouderverstoting: Papa is een enge psychopaat, toch?

Sommige kinderen willen na een scheiding hun vader of moeder niet meer zien. Vaak komt dit door negatieve praat van de andere ouder, met alle gevolgen van dien. 'Je schaadt de ontwikkeling van kinderen als je één ouder uitgumt.'

Ouderverstoting: Papa is een enge psychopaat, toch?
Beeld Hyshil Sander

Als Maarten ­- niet zijn echte naam - op de afgesproken tijd in de wachtkamer van het ziekenhuis verschijnt, ligt zijn jongste zoon (16) al op de behandeltafel. Zijn ex-vrouw zit er smalend naast. Je was er niet, dus we zijn maar vast naar binnen gegaan, krijgt hij te horen.

"Daarmee geeft ze hem de boodschap: papa vindt jou niet belangrijk genoeg," zegt Maarten. "Maar ik slik mijn weerwoord in, omdat ik bang ben dat hij zich van mij afkeert, net als mijn zoon van achttien deed."

Maarten weet het zeker: het komt door dit soort - soms heel subtiele - beïnvloeding dat zijn oudste zoon hem al drie jaar niet meer wil zien.

"Er is wel een omgangsregeling op papier, maar hij kan gezien zijn leeftijd niet worden gedwongen mij te zien. De rechter verzocht mijn ­ex-vrouw wel om het contact te stimuleren, maar ze weigert de jongens zelfs te brengen, terwijl dat wél de afspraak is."

"Een kostbare rechtszaak beginnen is zinloos. Het ouderschapsplan, dat sinds 2009 verplicht is, heeft daar niets aan veranderd. Het enige wat wordt gehandhaafd, is de ­alimentatiebetaling."

Onthechting
Ouderverstoting wordt het genoemd, het fenomeen dat een kind na een scheiding een van beide ouders niet meer wil zien. Het treft een onbekend deel van de 35.000 kinderen die elk jaar de dupe zijn van een vechtscheiding. ­

Marieke Lips spreekt liever van ouderonthechting. Lips is jurist familie- en jeugdrecht, bijzondere curator en kindbehartiger ­(belangenbehartiger van kinderen in scheidingsituaties). "Verstoting klinkt alsof een kind dit doelbewust doet, maar het is een subtiel onthechtingsproces, waarin één ­ouder een grote rol vervult."

"Die ouder haalt rare trucjes uit, waardoor een kind teleurgesteld raakt in de andere ouder. Of boos wordt op de andere ouder. Of zegt bang voor de andere ouder te zijn, terwijl daar geen aanleiding voor is. Het resultaat is dat het kind deze ouder steeds meer wegduwt."

Dat herkent Leo Bevaart, bestuurslid van Stichting Dwaze ­Vaders. "Sommige mensen hebben zo'n hekel aan hun ex gekregen dat hun kinderen dat langzaam overnemen en zich tegen die ouder keren," zegt hij. "Dat vinden wij geestelijke mishandeling. Die kinderen hebben zelf helemaal geen probleem met die ouder."

Loyaal aan allebei
Volgens Lips is het lastig om de echte 'stem' van kinderen te ­horen. "Als een kind in een scheidingsituatie belandt, krijgt het ineens de keuzevrijheid om ­vader of moeder af te wijzen. In de puberteit gaan kinderen zich sowieso wat meer tegen ouders afzetten; dat is een cruciale levensfase als het gaat om ouderonthechting, en ook een leeftijd waarop we kinderen meer een stem geven."

"De stem van kinderen moet niet uit zijn verband worden getrokken. Het is tegennatuurlijk dat een kind niet bij één ouder wil zijn, want een kind is diep in zijn hart loyaal aan beide ouders - dat zie je zelfs nog in ­gevallen van kindermishandeling. In veel ouderverstotingszaken schrijven kinderen een brief aan de rechtbank, maar of die werkelijk bij het kind vandaan komt?"

Lips wordt wekelijks benaderd door ouders als Maarten, maar ook door advocaten, mediators, en medewerkers van jeugdbescherming. "Het rechtssysteem heeft vaak geen antwoord, hulpverlenende instanties weten er ook geen raad mee of signaleren het niet."

"Wat ik als kindbehartiger kan doen, is meedenken over hoe en bij wie we inzichtelijk kunnen maken dat we te maken hebben met een proces van ouderonthechting, maar ook welke hulpverlening passend zou zijn en wat school of het netwerk kan doen."

Een kind heeft recht op contact met beide ouders, benadrukt Lips. Als ouder heb je dan ook de plicht het ­contact met de andere ouder te bevorderen.

"Maar er zijn ouders die een kind naar de deur van hun ex-partner brengen en zeggen: 'Ik heb ze gebracht, maar ja, ze willen niet.' Nog lastiger wordt het als er bij die ouder psychopathologie speelt, zoals narcisme of borderline. Dat moet worden ­onderzocht. Maar wie gaat dat opleggen?"

Er is wel een omgangsregeling, maar mijn zoon kan niet worden gedwongen mij te zien
Maarten

Volgens Lips zouden bij professionals die bij een scheiding betrokken zijn alle alarmbellen moeten afgaan als een kind veel irreële boosheid jegens één ouder laat zien en openlijk negatief over die ouder praat - vaak met veel ­details, in volwassen taal.

Lips wil dat er meer aandacht komt voor dit probleem, zodat het eerder wordt gesignaleerd en kan worden gevolgd door interventies door professionals - desnoods afgedwongen. "Tussen kind en béide ouders."

Zo wordt voorkomen dat de ouder die de verstoting stimuleert, zich kan verschuilen achter het feit dat 'de kinderen het toch niet willen'.

Bevaart van Stichting Dwaze Vaders zoekt de oplossing in een andere hoek. "Wij geloven niet in mediation. ­Mensen kunnen dáár braaf aan meewerken, maar er ­gebeurt niets als ze de afspraken vervolgens niet nakomen. Wij willen dat het niet-nakomen van de omgangsregeling strafbaar wordt. We zijn een petitie gestart en ­voeren al jaren gesprekken met Tweede Kamerleden."

Niet zelden kiezen rechters of hulpverleners bij vechtscheidingen voor het eenouderschap. Dit staat ook in het advies van André Rouvoet - die zich op verzoek van het ­kabinet boog over de vraag hoe de schade die scheidingen bij kinderen aanrichten kan worden beperkt.

Zo'n eenouderschap is geen goed idee, vinden Lips en Bevaart. "Je werkt daarmee verdere verwijdering in de hand," zegt Bevaart. Lips: "Je schaadt ook nog eens de ontwikkeling van kinderen als je één ouder willens en wetens uitgumt."

Depressie en angststoornissen
Het overkwam Didi (33). Toen ze een peuter was, gingen haar ouders scheiden. Haar moeder maakte haar zo bang voor haar vader, dat ze hem niet meer wilde zien. "Hij zou in de gevangenis zitten, terwijl hij gewoon af en toe aan de deur stond. Ik verstopte me dan achter de bank."

"Als ik hem op straat zag lopen, rende ik weg. Rond mijn achtste vertelde mijn moeder ons dat hij dood was. Ik zag hem ook nooit meer. Achteraf bleek dat hij in die tijd is verhuisd naar IJsland."

Het rechtssysteem heeft vaak geen antwoord, hulpverlenende instanties weten er ook geen raad mee
Marieke Lips

Didi's ontwikkeling als kind bleef achter en ze lijdt al ­jaren aan angststoornissen, depressies en posttraumatische stressstoornis (PTSS). Ook heeft ze moeite met het aangaan van relaties. "Stuk voor stuk uit onderzoek ­bekende gevolgen van ouderonthechting," zegt Lips.

Pas vier jaar geleden kreeg Didi weer contact met haar vader. Hij was ernstig ziek en wilde zijn kinderen weer zien. Volgens hem waren ze gehersenspoeld door hun moeder. "Door zijn verhaal viel veel van wat ik me van mijn jeugd herinner op zijn plek."

Hoewel Didi nu regelmatig contact heeft met haar vader, is het haar niet gelukt een hechte band met hem op te bouwen. Daarvoor was hij te lang uit haar leven. Haar moeder heeft het contact met haar verbroken. "Ik ben blij dat ik mijn vader terug heb, maar ik mis een moeder."

Didi's boodschap aan ouders die gaan scheiden is een voor de hand liggende: "Denk aan je kinderen." Lips sluit zich daarbij aan. "Als je echt vanuit het belang van je kinderen denkt, dan gun je hun de andere ouder. Dat zou los moeten staan van je eigen gevoelens richting je ex-partner."

Hij zou in de gevangenis zitten, terwijl hij gewoon af en toe aan de deur stond
Didi