Verzet in 't Gooi: in deze villa lieten 2 zussen tientallen Joden onderduiken

Het huis van Roxane van Iperen ligt verscholen achter ­bomen en staat half in de bossen van Naarden. Ze woont er sinds 2012 met haar gezin: haar man en drie kinderen. Tijdens de verbouwing van hun huis vonden ze onder en achter luiken en tussen plafonds schuilplaatsen.

Er lagen wat kaarsen en bladmuziek van het Amsterdamse Joodse gezin Brilleslijper dat er vanaf ­begin 1943 ­woonde.

Van Iperen wist slechts een klein beetje van hetgeen zich in haar huis, 't Hooge Nest, had afgespeeld in de oorlog en ging op onderzoek uit. "Het Gooi zat vol foute ­Nederlanders. Anton Mussert bivakkeerde hier vlakbij op een duikadres. Onder de neus van foute mensen pleegden de zussen Brilleslijper verzet," zegt Van Iperen, die een rondleiding door de immense villa geeft.

In de huiskamer wijst ze naar het verlaagde plafond waar een onderduikplek was gemaakt. Ze laat de slaap­kamers zien, destijds ook voorzien van ingenieus ontworpen schuilplekken. Dan loopt ze naar het raam: "Hier stonden die verraders ineens, allemaal ­Nederlanders."

Haar non-fictie boek 't Hooge Nest, dat donderdag verschijnt, vertelt het verhaal van Janny Brilleslijper (1916-2003) die met haar zus Lien (1912-1988) veel Joden in de nabijheid van NSB-buren en nazikopstukken voor korte of langere tijd liet onderduiken in hun villa.

Ze ­waren vanaf het begin betrokken bij de illegaliteit en uit hun geliefde ­Amsterdam gevlucht. In februari 1943 ­namen de zussen met hun gehele familie hun toevlucht tot 't Hooge Nest.

U schrijft als publicist over politieke ontwikkelingen, mensenrechten, globalisering, machtsstructuren, ­migratie en businessethiek. Vanwaar deze uitstap?
"In de jaren dertig was er sprake van een serieuze economische crisis, net als de afgelopen jaren. Er werd toen ­gezocht naar een zondebok, de Joden. Nu wordt er weer gesproken over vreemde elementen als asielzoekers, moslims en zeker ook de Joden."

"Cijfers laten zien dat de haat tegen Joden in de VS is toegenomen. Wij lopen altijd een beetje achter bij Amerika. We moeten niet naïef zijn. De weerzin tegen Israëlische politiek wordt bijvoorbeeld gelijkgetrokken aan de weerzin tegen Joden. Ik herken bepaalde patronen."

Waarom dook u in de geschiedenis van 't Hooge Nest?
"Ik had het een en ander gehoord over de rol die de toenmalige bewoners van mijn huis hebben gespeeld, maar dacht aanvankelijk dat het geen groot verhaal was. Toen ik het begon uit te zoeken, kwam ik de namen tegen van Jan Hemelrijk en Gerrit Kastein, mannen uit het verzet."

"Zo kwam ik bij de namen van Janny en Lien Brilleslijper uit Amsterdam. Ik wilde meer weten en zette op 4 en 5 mei een tafel buiten met kort de historie over dit huis. Ik vroeg of er mensen waren die iets konden aanvullen en informeerde in winkels of ze bekend waren met het verhaal achter 't Hooge Nest. Maar veel kwam daar niet uit."

Waarom wilde u dit verhaal graag vertellen?
"Zelfs sommige vrienden zeggen tegen me: 'Weer een boek over de oorlog? Daar is toch alles al over gezegd en geschreven.' Ja, er is inderdaad veel over geschreven, over de Duitsers die Nederland zijn binnengevallen en ons het mes op de keel hebben gezet. Maar mijn generatie heeft geen idee dat de Nederlanders de plannen van de Duitsers efficiënt en voortvarend uitvoerden."

"Mensen op hoge posities als advocaten, notarissen, ambtenaren faciliteerden de Duitsers. Kijk naar de Stippenkaart met de adressen van de Joden die Amsterdamse ambtenaren in 1941 in opdracht van de bezetter maakten. In gemeenten met veel welgestelden, zoals Naarden en Bussum, was het een broeinest van NSB'ers."

U werkte eerder als advocaat bij NautaDutilh, bent ­momenteel strategisch adviseur en schrijft columns. Twee jaar eerder schreef u de roman Schuim der aarde. Heeft u een carrièreswitch gemaakt?
"Ik wilde destijds al een gedeeltelijke overstap maken naar het schrijven en de journalistiek. Dat is gelukt. Mijn man zei meteen dat ik een boek over het verhaal achter ons huis moest schrijven."

"Via Ad van Liempt en Willy Lindwer, die een film heeft gemaakt over de laatste zeven maanden van Anne Frank, kwam ik in contact met de kinderen van Janny en Lien. Zij en haar zus werden verraden, kwamen in Auschwitz en Bergen-Belsen terecht, waar ze de zusjes Frank verzorgden."

U schrijft vanuit het perspectief van Janny. Wat was zij voor vrouw?
"Janny was een vrouw met karakter. Ze was antiautoritair en reageerde heel primair. Ze had onderduikers in huis en reisde ondertussen vanuit Naarden met kind naar ­Amsterdam om ander verzetswerk te doen. Lien op haar beurt ging naar het zwembad terwijl het daar voor Joden verboden was. Het lag niet in de aard van de zussen om niets te doen."

"Ze moesten, vertelden ze. Vergeet niet dat ze geen idee hadden wie ze voor zich hadden. Zelfs in Auschwitz stond Janny op tegen een SS-­bewaakster om het leven van een kampgenote te redden. Tot dit soort mensen voel ik me aangetrokken. Niet je eerst afvragen: wat doe jij? Of: wat heeft dit voor consequenties voor ­mezelf? Die moed, die lef. Daar houd ik van."

Stonden de nazaten-Brilleslijper wel te springen om een boek?
"Ze keken eerst even de kat uit de boom, maar gingen met me in zee toen ze uit verschillende hoeken hoorden dat ik te vertrouwen ben. Ik kreeg het gehele persoonlijke archief met daarin schriftjes met de memoires van Janny en Lien, die beiden de kampen hebben overleefd."

Op de een na laatste pagina schrijft u: 'De Joden lieten zich niet gewillig naar hun dood leiden - er waren wel ­degelijk joodse verzetslieden. En vrouwelijke bovendien.' Er bestaan nog altijd misverstanden over het aandeel van de Joden in het verzet, terwijl er velen waren.
"Dit boek gaat over twee mensen die Joods en vrouw ­waren én in het verzet zaten. Zij waren heel kwetsbaar en hielden hun rug recht. Oppositie komt vaak van kwets­bare mensen."

"Dat zie je bij president Trump, tegen wie juist veel vrouwen in het geweer komen, en bij de oppositie, ook veel (zwarte) vrouwen, van de zojuist door de witte bovenlaag gekozen fascist Jair Bolsonaro als toekomstig president van Brazilië. De mensen met de meeste matrassen, zo leert de geschiedenis, houden zich vaak gedeisd. Aan de zussen Brilleslijper trek ik me op."

Hoe is het boek door de familie ontvangen?
"Ik heb er 's nachts van wakker gelegen of ik de juiste toon had en geen fouten had gemaakt. Ik heb het script uiteindelijk naar de familie gestuurd. Rob Brandes, de zoon van Janny, antwoordde dat ik de stem van zijn moeder goed had getroffen. Dat was een hele opluchting."

Wat kan dit verhaal in deze tijd betekenen?
"Voor Het Financieele Dagblad schreef ik in 2014 het ­essay 'Verzet begint in vredestijd'. Verzet begint nu en niet pas in oorlogstijd. Het was bedoeld voor de zakelijke wereld."

"Durf je te verzetten tegen bijvoorbeeld je werk­omgeving of tegen je familie. Verzet zit ook in kleine dingen: durf op te staan als je collega aangevallen wordt. Verzet je tegen je eigen nare trekken of tegen druk van de omgeving. Kijk niet toe, blijf niet aan de zijkant staan."

Roxane van Iperen: 't Hooge Nest, Lebowski, €21,99.