Onder druk: Stress is de koning op elk kantoor

In sportlegging stapt yogalerares Mariet Verhagen (37) het intimiderend chique gebouw van advocatenkantoor Loyens & Loeff in Zuid binnen. Haar gympen piepen op het natuursteen. Het is een doordeweekse avond, 17.45 uur. Buiten is de avondspits op zijn hoogtepunt, binnen wordt nog stevig doorgewerkt. Drie mannen, strak in het pak, staan in de lift. Beweegrichting; omhoog, daar waar de kantoren zijn.

Verhagen wandelt een ruimte met veel warm licht binnen, het bedrijfsrestaurant. De tropische kamerplanten zijn voor de gelegenheid aan de kant gerold en er ligt een twintigtal yogamatjes klaar. Veel te veel, verklapt de aanmeldingenlijst: vanavond is de opkomst minimaal. De feestdagenstress wint het van de zoektocht naar balans. De eindejaarsdeadlines verdringen de ademtherapie. Geen tijd voor ontspanning.

Geluk op het werk
De yogagevorderde zou in deze drukke tijd júist een sessie inlassen, maar dat kun je bij de deelnemers aan kantooryoga niet verlangen. Alhoewel, secretaresse Berna van Ewijk (45) komt gemotiveerd een goede oppepper halen. "Het is ook zo druk op kantoor! Die laatste weken van het jaar, pfff. Ik kan deze les wel gebruiken."

Dit is Yoga op de Zaak. Via het bedrijf van Verhagen zijn yoga- of mindfulnessleraren te boeken. De trainer komt naar u toe, op het werk welteverstaan. Dat kan makkelijk, want yoga kun je overal doen; in de kamer van de baas, naast het koffieapparaat of desnoods gewoon achter het bureau op je eigen stoel - stoelyoga.

De pingpongtafel en het tafelvoetbalspel waren er al langer, maar nu durven meer bedrijven een stap verder te gaan in kantoorontspanning: ademtherapie op het werk, een ingevlogen masseur of een spreekuur van de vitaliteitscoach. "Bedrijven als TUI of T-Mobile investeren meer in geluk op het werk. Bij nieuwbouw wordt meteen een aparte ruimte voor ontspanning gebouwd."

Volgens Verhagen is dat een goede zaak, want we worden elke werkdag volgestopt met prikkels. "Het is belangrijk om de gedachtestroom even te stoppen of op zijn minst te minderen, waardoor er weer ruimte is voor creativiteit en concentratie. Mensen pauzeren wel om te eten, maar eigenlijk is een pauze ook heel belangrijk om te doorbreken waar je de hele dag mee bezig bent. Ik zeg altijd: ga tijdens de lunch naar buiten. Ga wandelen."

Deelnemen aan yoga is vrijwillig, op die ene klant van Verhagen na die het verplicht stelde aan de werknemers van een afdeling met heel hoog verzuim. Daar werd elke les duidelijker dat een aantal mensen zwaar overwerkt was, zegt Verhagen.

242

Een medewerker die burn-out raakt, zit volgens gegevens van ArboNed gemiddeld 242 dagen thuis om te herstellen.

"Want dat is natuurlijk wel zo: als je yoga of mindfulness gaat doen en je zit al tegen het randje, dan wordt het wel ineens heel zichtbaar. Mensen worden heel bewust hoe ver het al is. 'Is dit nog wel goed voor me? Nee, ik moet gas terugnemen'. Maar je kan er beter eerder bij zijn. Het verkleint de kans dat mensen echt omvallen en burn-out raken."

Dat loopt in de kosten. Bij een burn-out zit een werknemer gemiddeld 242 dagen thuis. De jaarlijkse verzuimkosten komen daarmee op circa 1,8 miljard euro, zo berekende Arboned.

Carien Karsten, psycholoog, coach, adviseur voor bedrijven en schrijver van boeken als Uit je burn-out, heeft op zich niks tegen ingehuurde balansbrengers, zolang er niet te veel effect van wordt verwacht. "Als je acht weken een mindfulnesstraining doet en daarna stopt, heeft dat evenveel gezondheidseffect als acht weken een uurtje bowlen. Als je burn-out bij je medewerkers wil voorkomen, zul je meer moeten doen."

Een belangrijke ingreep volgens Karsten is het scheiden van privé en werk. "Ik vraag werk­gevers vaak: wat doen jullie om het werk te begrenzen? Zorg dat mensen niet thuis overwerken. Dat er een cultuur is dat een contract van 32 uur, ook 32 uur werken is."

1,8

De kosten van burn-outs lopen voor alle Nederlandse werkgevers op tot 1,8 miljard euro per jaar, becijferde ArboNed.

Een instinker is dat werknemers via de smartphone altijd bereikbaar zijn. Maak daar geen misbruik van, zegt Karsten. "Leidinggevenden adviseer ik: mail niet in het weekend, 's avonds of 's nachts. Het signaal is dat de werknemer geacht wordt altijd te kijken of er mail is. Diegene is dan niet meer offline. Hij werkt misschien wel in de tuin, maar is nog met dat scherm bezig. Dat betekent dat de stresshormonen omhoog gaan. Terwijl het in de vrije tijd juist zo belangrijk is dat de stresshormonen lekker laag zijn."

Adrenalinespurt
Frankrijk probeert zakelijk mailverkeer na werktijd via wetgeving in de ban te doen. Symboolpolitiek, zeggen velen. Maar Karsten vindt het initiatief toch te prijzen. In Duitsland zijn het de bedrijven zelf die er soms best drastische stappen in nemen, zoals Volkswagen, waar de afspraak is dat er buiten werktijd niet wordt gemaild. In Nederland mailt iedereen zich nog altijd suf op de meest onmogelijke tijden.

Karsten geeft een voorbeeld uit haar eigen praktijk, gisteren nog. De psycholoog werkte mee aan een interview, wilde dat graag nog lezen voor publicatie en kreeg van de journalist om half acht 's avonds de tekst met de opdracht dezelfde avond nog te reageren.

"Ik heb teruggemaild: 'Morgenochtend kijk ik ernaar.' Ik heb echt gedacht: ik ga dat nu niet meer doen, want er komt vast iets in waar ik me aan erger. Ik weet dat het doorwerkt in mijn slaap. Ik ken de effecten. Vergelijk het met koffie. Koffie zorgt voor een enorme adrenalinespurt."

"Adrenaline is een stresshormoon dat het op gang komen van het slaaphormoon melatonine belemmert. Diezelfde adrenalinespurt krijg je als je een werkmail leest, waar je nog wat mee moet. Natuurlijk zijn er mensen die alsnog als een blok in slaap vallen, maar de meesten blijven alerter. Als ik zo'n mailtje beantwoord, wordt het 1.00 uur voordat ik slaap."

Inspannende ontspanning
Op kantoor schakelen we van schermpje (computermonitor), naar schermpje (iPad) naar schermpje (smartphone). Het werk is in dat opzicht nu eentoniger en het zou deskundigen niet verbazen als we daardoor meer stress krijgen. Vroeger pakten we nog eens een encyclopedie uit de kast. Of een telefoonboek. Tijdens een telefoongesprek staarde je naar de kantoorficus of de nieuwe trui van een collega, tegenwoordig kijken we het grootste deel van de dag naar een scherm, met Google en e-mail onder de knop.

18.00

Frankrijk werkt aan wetgeving waarmee werknemers door hun baas niet meer mogen worden gemaild na 18.00 uur.

"Als werknemers dan pauze hebben, zoeken ze ontspanning op hun telefoon, wat ook weer mentaal inspannend is," zegt Judith Sluiter, AMC/UvA-hoogleraar medische selectie en begeleiding van medewerkers. Er zit nog een kwalijke kant aan: doordat mail en sms'jes de hele dag door binnenkomen, laten we ons ook nog continu uit onze taak en concentratie halen.

Juist dat moeten switchen tussen taken is een stressveroorzaker, zo is uit onderzoek gebleken. Andere triggers: te veel werk in een te korte tijd moeten verstouwen. Je te lang achter elkaar moeten concentreren, maar dan geen ontspanning nemen of krijgen. Onvoldoende waardering of voldoening uit het werk halen, wordt ook vaak genoemd.

Geef goed leiding, zegt Karsten. Ze verwijst graag naar het onderzoek van Google, dat op zoek ging naar de kenmerken van een goed en productief team. Wat blijkt? Dat is niet een team met de beste koppen. "De teams die het best functioneren, zijn die waar mensen naar elkaar luisteren, waar gelachen wordt, waar mensen kunnen kletsen en stoom afblazen."

Douche
"Die teams blijken het meest productief. Ook omdat mensen iets voor elkaar over hebben. Als je de beste koppen bij elkaar zet, is er ook een risico dat iedereen de beste wil zijn. Als ze met elkaar concurreren, gunnen ze elkaar niks en onthouden ze elkaar informatie. Dat is een vervelende cultuur en slecht voor het team."

Kijk dus, adviseert Karsten, wat je als werkgever kunt veranderen om de algehele sfeer en gezondheid te verbeteren. Zorg voor empathisch leiderschap. Vraag niet op vrijdagmiddag of een rapport op maandagochtend op het bureau kan liggen. Zeg nooit tegen werknemers die aangeven dat ze de werkdruk te hoog vinden, 'dat we allemaal wel eens moe zijn'. Vraag in plaats daarvan wat je kunt doen om het werk te verlichten. Installeer een douche zodat werknemers op de racefiets naar het werk kunnen, maak het aanbod van het bedrijfsrestaurant gezonder.

Er valt heel veel meer te bereiken, maar dan moet de werkgever het wel écht goed willen aanpakken. "Misschien is dat wel waarom ik die cursussen op de werkvloer irritant vind. Het is zo makkelijk: huur iemand in en klaar. Een werkgever neemt niet echt de verantwoordelijkheid om te analyseren waarom medewerkers zich overwerkt en overvraagd voelen."

Signalen dat burn-out op de loer ligt

- Het gevoel uitgeput te zijn. Nergens meer zin in hebben.
- Piekeren, een gejaagd gevoel, gespan­nenheid, slaapproblemen.
- Prikkelbaarheid en frustratie. Huilerig. Snel geïrriteerd.
- Lichamelijke klachten, zoals pijn in de schouders, duizeligheid, maagklachten, hoofdpijn en hartkloppingen.
- Concentratieproblemen en ­vergeetachtigheid.
- Het gevoel de controle te verliezen. Wanhoop.
- Er komt minder uit je handen en er gaan meer dingen fout.