Amsterdam door de ogen van de Sovjets uit de Koude Oorlog

Zelfs als je moeite doet, valt er van het Scheepvaartmuseum geen interessant militair-strategisch object te maken. Niet nu, niet in 1980 en misschien een heel, héél klein beetje in de zeventiende eeuw, toen het gebouw dienst deed als magazijn voor de marine.

Toch kwamen kaartenmakers uit de Sovjet-Unie ruim 35 jaar geleden, toen de Koude Oorlog net zo'n beetje over zijn hoogtepunt aan het heenraken was, tot de conclusie dat het Scheepvaartmuseum militair en strategisch belangwekkend zou kunnen zijn. Net als overigens een aantal andere 'objecten' op het toenmalige Marineterrein, waar ook destijds vooral onschuldige afdelingen als personeelszaken zaten.

De strategische waarde van het Scheepvaartmuseum en een hele reeks andere Amsterdamse gebouwen zijn terug te vinden op de indrukwekkende geheime plattegronden van de stad die waarschijnlijk rond 1980 zijn gemaakt in de Sovjet-Unie, compleet met cyrillische tekens. Een spionnenkaart?

Ambitieus programma
Vier kaarten van ongeveer een meter bij een meter zijn het, opgespoord bij een kaartenwinkel in Riga door publicist Dirk Kloosterboer. "Ik las het boek The Red Atlas over het ambitieuze militaire programma van de Sovjet-Unie om grote delen van de wereld in kaart te brengen. Amsterdam stond er niet in, toen ben ik zelf op zoek gegaan."

Op de kaart die hij in bezit kreeg was luchthaven Schiphol van belang natuurlijk en ook het Westelijk Havengebied ontbreekt niet. "Het is een van de grootste benzinehavens ter wereld. De manier waarop de makers hun kaart hebben gearceerd suggereert dat zij vooral geïnteresseerd waren in de infrastructuur voor brandstofoverslag."

Maar aan de oostelijke zijde van het centrum zijn de keuzes van de Sovjets al discutabeler, onder meer door de grote waarde die wordt toegekend aan het Scheepvaartmuseum. Ook lijken de makers verkeerd te zitten bij het blokje dat zij markeerden tussen het Waterlooplein en de Nieuwe Amstelstraat.

In Russische tekens staat daar dat dit een arsenaal zou zijn. "In zekere zin klopt dit: het gebouw héét Arsenaal. De naam verwijst naar een verleden waarin het werd gebruikt voor de opslag van wapens, maar al sinds 1946 was het onderdeel van de Academie van Bouwkunst."

Verkeerd adres
Ook op het Museumplein zijn interessante observaties te doen, zegt Kloosterboer. Natuurlijk is het Amerikaanse consulaat hier gearceerd, zij het op een verkeerd adres. Net als de plek vanwaar KLM-bussen naar Schiphol in die jaren vertrokken.

Opvallend genoeg legden de Sovjets op het plein ook de nadruk op een gebouw op nummer 250, naast het Zuiderbad. De toelichting op de kaart vermeldt: 'Security service', wat kennelijk de suggestie wekte dat hier wellicht de Binnenlandse Veiligheidsdienst een geheime locatie had.

De realiteit is minder spannend, zegt Kloosterboer. Op dat adres zat namelijk een voorloper van het Nederlands Instituut voor Arbeids­omstandigheden, inmiddels opgegaan in TNO. "In het verleden heette dit het Veiligheidsinstituut. Bepaald geen gebouw met een strategisch belang dus."