Tieners hard aangepakt: Uren in de cel voor stelen koekje

Een rol koekjes, lipgloss, een zak snoep of een blikje fris. Een minderjarige die een van deze producten zonder afrekenen in zijn jaszak of Eastpak stopt, de winkel uitloopt en wordt betrapt, hoeft niet meer te rekenen op slechts een reprimande. "Tegenwoordig is het bijna zeker dat je staande wordt gehouden en mee moet naar het bureau", zegt jeugdadvocaat Harald Meijer.

Dat jongeren in Nederland steeds strenger worden aangepakt, durft de advocaat wel te stellen. Dat vindt ook Katja Berk. In een brief aan Het Parool vorige week beschrijft zij hoe haar 15-jarige zoon gehuld in een zwart scheurpak in een cel moest wachten, nadat hij was opgepakt door een undercoveragent voor het stelen van een beeld van een lammetje uit het café van Lil' Kleine.

Basaltachtig
In het Jeugdjournaal deden drie tieners hun beklag nadat ze waren verdacht van het stelen van lippenstift en, jawel, koekjes. Zij brachten urenlang door in een cel en kregen te maken met 'boze' agenten. En in de Volkskrant probeerde journalist ­Toine Heijmans het delict van zijn kind niet te bagatelliseren.

Zijn 13-jarige zoon zat in papieren gevangenisbroek in een cel nadat hij, daar zijn ze weer, koekjes en twee drankjes had gestolen. 'Als hij moet plassen escorteert een cipier hem naar de wc.' Zijn zoon bleef bijna zeven uur opgesloten 'in het basaltachtige cellencomplex'.

"De mensen die denken dat er te soft wordt geageerd, zijn dezelfden die denken dat de gevangenis een hotel is," zegt jeugdadvocaat Meijer. "Ik zou zeggen: ga er zelfs eens een week zitten en kijk hoe lang je dat volhoudt."

Het lik op stuk is niet zomaar. "Uit onderzoek en ervaring blijkt dat als men weet dat er direct wordt opgetreden het weerhoudt een grens over te gaan," weet de advocaat. "Anders zingt al gauw het lied rond: joh, je wordt toch niet gepakt."

Kinderrechtenverdrag
Volgens Meijer is het kinderen vooral om de kick te doen. "Op vrijdagmiddag bijvoorbeeld, dan is het spitsuur voor de jeugdadvocaten die dienst hebben." Het gaat dan vaak op kleine winkeldiefstallen, door 'zowel vmbo'ers als gymnasiasten'. De jongeren die ondanks de mogelijke consequenties toch besluiten voor de kick te gaan,  belanden in het rad van fortuin.

Die beeldspraak is jovialer dan de werkelijkheid; het gehele justitiële apparaat treedt direct in werking. Nadat het kind is ontdaan van veters, koorden, kettingen of andere mogelijk verstikkende materialen en de ouders zijn gebeld, is het wachten in de politiecel.

Net zolang tot de minderjarige kan worden voorgeleid aan de officier van justitie. Maar niet voordat iemand van Jeugdbescherming is gearriveerd, een jeugdadvocaat op het bureau aanwezig is en ook de Kinderbescherming is ingeschakeld.

Uiterste maatregel
Bij de aanhouding wordt verder geen onderscheid gemaakt tussen minderjarigen en volwassenen. Sterker nog: de manier waarop er in Nederland met kinderen wordt omgegaan op politiebureaus is in strijd met Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties dat ons land in 1989 heeft ondertekend, zegt Maartje Berger, juridisch adviseur jeugdrecht bij Defence for Children.

"Opsluiten mag slechts een uiterste maatregel zijn en een minderjarige verdachte een nacht in de cel laten bij wijze van straf is niet toegestaan. Het kan alleen als er geen andere mogelijkheid is en het noodzakelijk is voor opsporingsonderzoek."

"Kinderen direct in de cel gooien voor een jeugddelict, zoals een lippenstift meenemen of een pak koekjes achteroverdrukken, is een schending van de rechten van het kind." Defence for Children trok hierover eerder aan de bel. "Hier worden fundamentele kinderrechten overschreden."

Strafblad
In november vorig jaar bracht Defence for Children in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Jeugdrechtadvocaten daarom een adviesrapport uit aan minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming. "Hij heeft nog niet gereageerd."

De gevolgen voor minderjarigen kunnen heftig zijn. Een kleine misstap kan kinderen nog lang achtervolgen. Van een uittreksel justitiële documentatie - in de volksmond 'een straf­blad' - wordt een veroordeling tot straf niet meer geschrapt als de dader meerderjarig wordt. "Dat kan problemen opleveren als ze bijvoorbeeld stage lopen," zegt Meijer. Een Verklaring Omtrent Gedrag is voor het minste al nodig. Zelfs voor een callcenterbaantje waar gewerkt wordt met privacygevoelige informatie.

De woordvoerder van de landelijke politie, laat weten zich niet te herkennen in het beeld dat jongeren strenger worden aangepakt. "Als anderen dat vinden, dan is dat voor hun rekening". Volgens de woordvoerder vragen agenten zich altijd af of het noodzakelijk is een kind mee te nemen naar het bureau.

We doen het liever niet, we zijn het zelfs eens met Defence For Children dat kinderen zo min mogelijk de cel in moeten. Anderzijds hebben agenten zich ook aan de wet te houden. Dus als er in de wet staat dat een kind recht heeft op een advocaat en die advocaat laat of later is, dan kan het zijn dat het kind in de cel belandt."

2

Jongeren krijgen bij een overtreding, zoals te vroeg vuurwerk afsteken maximaal twee keer Halt aangeboden.

Wel geeft de woordvoerder toe dat er werk aan de winkel is. Wat hoewel agenten 'getraind zijn met alle leeftijden om te gaan en de meesten in staat zijn om kinderen en jongeren op een pedagogisch verantwoorde wijze te benaderen, zien we ook dat we er aandacht aan moeten blijven geven'. Met de Politieacademie onderzoekt de landelijke politie daarom wat er extra nodig is om dit in de basisopleiding al te realiseren.'

Excuusbrief
"En als het even kan probeert justitie bij kleine delicten een Haltstraf op te leggen", zegt Eveline Huis van Bureau Halt. De samenstelling van de letters staat voor Het Alternatief. Jongeren krijgen dat bij een overtreding, zoals te vroeg vuurwerk afsteken maximaal twee keer aangeboden, bij een misdrijf één keer.

"Het is de kans om een veroordeling en dus een strafblad te ontlopen. Door middel van pedagogische interventie proberen we de dader van zijn daad te laten leren en herhaling te voorkomen. Ze moeten bijvoorbeeld een excuusbrief schrijven."

"Halt is al een stap te ver," zegt juridisch adviseur Berger. "Het gaat erom dat kinderen die worden opgepakt, nog voor ze worden voorgeleid als volwassen daders of verdachten worden behandeld. Het is een kind. Een kind dat een grens is overgegaan. En dan is het ook nog eens hartstikke willekeurig hoe er met minderjarigen op het politiebureau wordt omgegaan."

Andere regels
De juridisch adviseur wijst erop dat het tijdstip waarop een kind wordt aangehouden, grotendeels bepalend is voor de vraag of de verdachte een nacht in de cel moet doorbrengen.

In Amsterdam hebben vier jeugdrechtadvocaten per dag piketdienst. Twee van zeven uur 's ochtends tot half twee middags en twee van half twee tot acht uur 's avonds. Wie zich na acht uur laat verleiden tot een misstap, is niet zelden veroordeeld tot een nacht in de cel.

Maartje Berger: "En dan treft de één een agent die geduld en enige pedagogische kwaliteiten bezit, terwijl een ander een keiharde diender voor zijn kiezen krijgt. Hoewel er toch echt in het verdrag is opgenomen dat je voor kinderen andere regels in acht moet nemen dan voor volwassenen. Dat doet de politie in Nederland nog te weinig, die overschrijdt nu zélf een grens."