Direct naar artikelinhoud

Kunstenaars als invaldocent: 'Meester, kunt u vaker ziek zijn?'

Geen leraar te vinden? Als oplossing voor het nijpende lerarentekort zetten Amsterdamse basisscholen niet-bevoegde kunstenaars, filosofen, yogadocenten en andere creatievelingen voor de klas. 'Ze zijn superenthousiast.'

Kunstenaar Mea Meijer geeft de leerlingen op basisschool Het Atelier in Diemen les in verhalen vertellen.Beeld Tammy van Nerum

Het gebeurt niet vaak dat alle kinderen uit groep 5 van ­basisschool Het Atelier in Diemen muisstil zijn. Voor ­kunstenaar Mea Meijer (42) maken ze graag een uitzondering.

Ze vertelt een verhaal over een planeet niet ver van de aarde vandaan. De planeet heeft de vorm van een hartje en er wonen eenhoorns met fluorescerende huid. Op een dag besluit een boze magiër alle eenhoorns te vangen. Slechts drie dappere vrienden overleven de verzamelzucht van de magiër, en besluiten om...

Bzzz. De drie minuten zijn voorbij, en daarmee ook het verhaal.

"Verdergaan, verdergaan!" klinkt het uit de klas. Maar de klok is onverbiddelijk.

"Niet getreurd, na de pauze mogen jullie zelf voor de klas staan om een verhaal te vertellen," zegt Meijer. De kinderen lijken tevreden met het ­antwoord en schieten de klas uit naar het schoolplein. Meijer blijft alleen achter, met op het schoolbord de woorden 'hartje', 'eenhoorn' en 'planeet' - de leerlingen wilden dat ze daar een verhaal mee zou maken.

Niemand beschikbaar
Jan Heijmans, directeur van Het Atelier, had eerder die ochtend nog een probleem: de leerkracht van groep 5 meldde zich ziek. Er was binnen de school ­niemand ­beschikbaar om de klas over te nemen. Normaal zou zo'n groep ingedeeld worden bij andere klassen en moeten de leerlingen de hele dag zelfstandig werken. ­Chaotisch, en niet leuk voor de kinderen, vindt Heijmans. Daarom huurt hij tegenwoordig kunstenaars in als invaldocent.

"Die voegen écht iets toe aan het reguliere onderwijsaanbod. De kinderen leren vaardigheden die ze heel leuk vinden en waarmee ze normaal gesproken niet snel in aanraking ­komen."

Meijer is een van de tweehonderd kunstenaars die zijn aangesloten bij Lukida, een organisatie die kunstenaars en andere creatievelingen koppelt aan basisscholen die een invaldocent nodig hebben.

Oprichter Jesse Dijksman (43) ontving vanochtend rond zeven uur een appje van directeur Heijmans met het verzoek om zo'n invaller. Dijksman heeft een schema paraat. Hij hoeft slechts ­iemand uit zijn poule te plukken die op beschikbaar staat. En voilà, anderhalf uur later staat er een kunstenaar voor de klas.

Het gemak waarmee Lukida in korte tijd een invaller heeft gevonden, was voor Bas van der Geest, directeur van basisschool De Mijlpaal in Nieuw-West, reden zich aan te melden bij de ­organisatie.

"Ik kan zelfs op zondagmiddag al een appje sturen voor een invaller op maandagochtend, dat kan bij andere organisaties niet. Die kunstzinnige types nemen veel stress bij me weg."

Dijksman richtte Lukida anderhalf jaar geleden op. ­Terwijl het lerarentekort verder opliep, hadden veel kunstenaars in zijn ­directe ­omgeving - hij studeerde af aan de Schrijversvakschool als scenarioschrijver - moeite om voldoende betaald werk te vinden. Eén plus één is twee, dacht Dijksman. Inmiddels zijn tachtig Amsterdamse basisscholen aangesloten bij Lukida.

Behalve kunstenaars worden ook filosofen, architecten, grafisch vormgevers, fotografen, theatermakers, yogadocenten en andere creatievelingen ingezet, die lesgeven over hun vakgebied. Ze laten de kinderen bijvoorbeeld ­tekenen en schilderen, er wordt een toneelstuk opgezet of ze doen yogaoefeningen.

Die kunstzinnige types nemen veel stress bij me weg

Maximaal één dag
Vanwege het nijpende lerarentekort gaf minister Arie Slob (Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media) vorig jaar ­november scholen toestemming om in geval van nood een onbevoegde kunstenaar voor de klas te zetten. Dat klinkt vrijblijvend, maar niet iedere kunstenaar kan zomaar als ­invaldocent aan de slag bij Lukida. Dijksman is terughoudend.

Hij polst eerst of een sollicitant écht van lesgeven houdt en of hij of zij weleens voor de klas heeft gestaan. Daarna loopt diegene een paar keer mee met een ervaren docent, om daarna zelf een lesprogramma op te stellen. Wanneer de sollicitant het gevoel heeft er klaar voor te zijn, mag hij het proberen.

Voor Madeleine Schoute, directeur van basisschool 10e Montessorischool de Meidoorn in West, is het geen ­probleem dat de invalkrachten onbevoegd zijn.

"Wel ­probeer ik eerst een bevoegde docent te vinden, zodat die het reguliere lesprogramma kan overnemen. Lukt dat niet, dan vraag ik iemand van Lukida. De kunstenaars ­geven leuke lessen, maar ik zet ze maximaal één dag per week in. Het werkt niet om ze meerdere dagen achter ­elkaar voor de klas te zetten; kinderen zoeken de grens op, de les wordt verstoord. Dan merk je toch dat het geen ­docenten zijn."

Meerdere dagen achtereen werkt niet. Dan zoeken kinderen de grens op

Door het dolle
Na de pauze staan Het Atelierleerlingen Leon, Arda en Emmanuel voor de klas: zichtbaar nerveus maar ook vastberaden om de klas te boeien met een spannend verhaal. Beurtelings vertellen ze over een spin en een panter die een pannenkoek zien, en daar ruzie over krijgen. Beiden willen de pannenkoek opeten. De panter is sterker en wint aanvankelijk, maar de spin trommelt zijn vrienden op en weet via een afleidingsmanoeuvre de pannenkoek van de panter af te pakken en op te eten.

Als het verhaal is afgelopen, zijn de kinderen in de klas door het dolle heen. Ze konden hun lach tijdens het luisteren al nauwelijks inhouden, nu komt alles eruit. Meijer laat ze een paar minuten begaan en geeft ze, zodra de klas weer tot rust is gekomen, een nieuwe opdracht mee: wanneer de volgende verhalenverteller voor de klas staat, mogen de leerlingen een tekening maken van de opgevoerde personages.

Een half uur later staan de schriften vol vossen en konijnen, eenhoorns in felle kleuren en bruine beren in bossen. Verschillende leerlingen geven hun tekening aan Meijer, als cadeautje. Een meisje achter in de klas heeft de invaldocent nagetekend.

"Ze is bijna net zo leuk als onze ­juffrouw, en die is echt héél leuk."

Superenthousiast
Bij Het Atelier vallen gemiddeld eens per week kunstenaars van Lukida in.

"De kinderen zijn superenthousiast," zegt directeur Heijmans. "Ze vragen al: 'Meester, kunt u niet wat vaker ziek zijn?' We zijn er trots op dat onze leerlingen soms les krijgen van professionele kunstenaars. De ouders zijn gelukkig net zo enthousiast als wij."

Ze is bijna net zo leuk als onze juffrouw, en die is echt héél leuk

Om een kunstenaar in te huren, moet een school bijbetalen. De verzekering voor basisscholen die de kosten van langdurig zieke docenten en invaldocenten dekt, doet dat alleen voor bevoegde invaldocenten die een regulier lesprogramma draaien. Daarom besloot het bestuur van Het Atelier om de verzekering stop te zetten.

"De premies zijn zo hoog, dat het goedkoper is om elke week een docent van Lukida in te zetten," aldus Heijmans.

Geen vetpot
De kunstenaars verdienen dertig euro per uur. Geen vetpot, maar vaak meer dan ze verdienen binnen de creatieve sector. Meijer werkt momenteel een paar ­weken fulltime als invaldocent. Ze spaart, om zich daarna volledig te storten op het maken van sieraden, zonder druk te voelen ze meteen te moeten verkopen.

Mocht ze tijd overhebben, dan geeft ze storytellinglessen en -workshops aan jongeren in achterstandswijken, en is ze werkzaam als hulpverlener binnen de psychiatrie.

De ochtend is bijna om, de klas van Meijer wordt drukker. Ze besluit het over een andere boeg te gooien: ze laat elk ­tafeltje, zeven in totaal, een dansje doen van uiterlijk zes ­seconden. Even de adrenaline uit het lichaam schudden. Wanneer de dansjes erop zitten - ze kozen allemaal de ­'hype' of 'floss' uit het populaire onlinespel Fortnite - ­twijfelt Meijer of de klas nog voldoende aandacht kan opbrengen voor een verhaaltje.

Een groep meisjes vooraan in de klas veert op: "Mogen wij alsjeblieeeeeeft, alsjeblieft, alsjeblieft, alsjeblieft?" Meijer: "Vooruit, nog één verhaal­tje dan."

Ze besluit het over een andere boeg te gooien: ze laat elk tafeltje, zeven in totaal, een dansje doen van uiterlijk zes seconden