Geen achternaam, Mies was genoeg

'Het vraagteken! Het vraagteken!"

Hoeveel mensen hebben dat niet tegen het televisiescherm geschreeuwd. Miljoenen mensen zaten eind jaren zestig, begin jaren zeventig voor het toestel - de jeugd net in bad geweest en met natte haartjes in pyjama met een bakje chips en een glaasje cola op de bank - te kijken naar een lopende band waarop cadeaus langs­kwamen.

De laatst overgebleven kandidaat van de acht moest, nadat de cadeaus weer achter de schermen waren gerold, zo veel mogelijk voorwerpen opnoemen.

De miljoenen kijkers wilden niet dat de doos met het vraag­teken (met een speciaal cadeau) ongenoemd zou worden gelaten.

Het was het slotstuk van het populaire spelprogramma Eén van de Acht, gepresenteerd door Mies Bouwman. De kijker kon slechts kiezen tussen twee netten, dus was de presentator van welk programma dan ook snel een bekend gezicht.

Icoon van de beeldbuis
Bouwman was dat eind jaren zestig al, en het presenteren van Eén van de Acht maakte haar nog veel beroemder. Alleen het noemen van haar voornaam was genoeg om duidelijk te maken wie bedoeld werd.

Maandagmiddag overleed Mies op 88-jarige leeftijd thuis in Elst. Icoon van de beeldbuis, moeder van de televisie, coryfee en koningin. Ze was het allemaal.

Maria Antoinette Bouwman (Amsterdam, 31 december 1929) was voor het eerst op televisie te zien op 16 oktober 1951. Ze was de omroepster van de allereerste televisieavond van de KRO, twee weken na de allereerste televisie-uitzending in Nederland.

Naar verluidt, de beeld­registratie is verloren gegaan, zei ze toen al die woorden die zo bij haar hoorden: "Lieve, lieve mensen..."

Lang duurde die carrière niet, want nadat was uitgekomen dat ze een relatie had met een getrouwde man - cameraman en regisseur Leen Timp - werd ze in de hoogtijdagen van de verzuiling ontslagen. In 1955 trouwde ze met Timp, kreeg vier kinderen en bleef met hem tot zijn dood in 2013.

Ze ging weer presenteren, voor de Avro, en later voor de VPRO. Bij die omroep presenteerde ze in 1959 Redt een kind, de eerste inzamelingsactie (voor slachtoffers van de Algerijnse oorlog) die live op tv werd uitgezonden.

999 gulden
Een soortgelijk programma zou haar grote doorbraak op televisie betekenen. Op 26 en 27 november 1962 presenteerde ze het marathonprogramma Open het Dorp, een liefdadigheidsactie met als doel geld in te zamelen voor de bouw van Het Dorp, een gehandicaptenwijk in Arnhem.

Het werd een ongekend succes. Tijdens de 23 uur durende radio- en televisie-uitzending werd 12,2 miljoen gulden ingezameld.

Opvallend was dat ze het programma in haar eentje presenteerde, wat iets zegt over de kracht van haar presentatie. Zoals zij het ook was die op maandagochtend in de Bijenkorf, gesloten voor het gewone publiek, de cadeaus voor het grotendeels door haar zelf verzonnen Eén van de Acht uitzocht, en daarbij niet over de 999 gulden mocht gaan. Ook met de inhoud van de door haar gepresenteerde programma's bemoeide ze zich. Alsof het toen al zo hoorde.

Een dag na Open het Dorp overleed ex-koningin Wilhelmina. Meteen werd gezegd dat een dag voor haar overlijden met Mies Bouwman een nieuwe koningin was opgestaan. Initiatiefnemer van de actie, dokter Arie Klapwijk, verwoordde het succes als volgt: "Maar één vrouw was in staat de harten van ons volk te bespelen, zoals Mies Bouwman dat heeft gedaan."

Hoe deed ze dat? Met een ontwapenende lach, de 'gezelligheid' die van haar charismatische verschijning afspatte, en die karakteristieke stem. Het presenteren leek haar geen enkele moeite te kosten en die houding maakte haar bij de kijker zo vertrouwd (ze presenteerde ook heel erg lang de intocht van Sinterklaas).

Mies Bouwman wilde behagen, en de kijker thuis vooral een gezellige (zaterdag)avond schenken.

Een heel andere Mies
Daar dacht een deel van de bevolking een paar jaar later toch anders over. Haar linkse uitstraling was daar debet aan. Bouman maakte inmiddels deel uit van het satirische televisieprogramma van de Vara Zo is het Toevallig Ook Nog Eens een Keer, en 'opeens' zag het televisiekijkende volk een heel andere Mies.

Op 4 januari 1964 was de sketch Beeldreligie te zien, waarin acteur Peter Lohr het onzevader op de hak nam door tot de beeldbuis te spreken: "Geef ons heden ons dagelijks programma..."

Het programma kreeg veel kritiek en vooral Mies Bouwman, in wie veel kijkers nog de 'heilige' zagen van Open het Dorp, moest het ontgelden.

Toen haar kinderen werden bedreigd, en er zelfs aanwijzingen waren dat een van haar kinderen zou worden ontvoerd, stopte ze haar medewerking aan het programma.

Eenheidsworst
Een paar jaar later kwam ze glorieus terug met de talkshow Mies en Scène. Om daarna met programma's als Eén van de Acht, Mies, Telebingo en In de Hoofdrol nog lang een bepalende rol op televisie te spelen. Presenteren was een vak geworden, en Mies Bouwman kon dat als de ­allerbeste.

In 1993 stopte ze met haar televisiewerk. Ze gaf zo af en toe nog haar visie op het huidige televisielandschap, dat ze vergeleek met 'een winkel waarin uitsluitend Monatoetjes te koop zijn', doelend op de eenheidsworst van programma's. Ze miste de schijnwerpers niet.

"In dit vak ligt voortdurend het gevaar op de loer dat je jezelf belangrijk gaat vinden. Daar ben ik, geloof ik, op het nippertje aan ontsnapt. Het is goed als je thuiskomt en hoort: 'Mam, waar ligt m'n gymbroek?' Dat brengt je terug bij nul."