Monumentale wandkunst met verwaarlozing bedreigd

Amsterdam beschikt over een vermogen aan wandkunstwerken uit de wederopbouw (1945-1975). Het zijn mozaïeken, glas-in-betonwerken, baksteenreliëfs en grote tegeltableaus die vaak met overheidssubsidie zijn gemaakt, maar de laatste decennia met verwaarlozing worden bedreigd. Veel kapitale werken zijn al verdwenen door sloop of bij renovaties.

"Deze toegepaste kunst is deel van ons erfgoed, een belangrijk en tastbaar stukje geschiedenis," stelt wethouder Touria Meliani. Zij spreekt donderdag op een seminar over monumentale wandkunst.

Daar zal een lijst worden gepresenteerd met 220 werken uit de periode 1945-1975 die voor vele generaties bewaard zouden moeten blijven. Dat gaat niet vanzelf; sinds hun verzelfstandiging en privatisering heeft de gemeente geen zeggenschap meer over veel schoolgebouwen, postkantoren, bedrijfspanden en ziekenhuizen.

Karel Appel redt zich wel
Op wat er nog wel is, moeten we zuinig zijn, stelt architectuur- en kunsthistoricus Yteke Spoelstra, die de lijst heeft opgesteld in opdracht van de dienst Monumenten en Archeologie.

"Karel Appel redt zich wel, door zijn naam. Maar er zijn ook prachtige werken van kunstenaars van mindere faam die, als er even niet wordt opgelet, wél ten prooi vallen aan de sloophamer, bijvoorbeeld omdat niemand weet dat ze achter een wandje zitten. Of ze eindigen in een afvalcontainer omdat ze niet op waarde worden geschat. En weg is weg, hè."

Alle Amsterdamse wandkunstwerken zijn beoor­deeld op basis van drie criteria: de architectuurhistorische, de cultuurhistorische en de kunsthistorische waarde. Zo ontstonden drie categorieën: 'top', 'waardevol' en 'behoudenswaardig'.

Onschatbare waarde
Van de 220 kunstwerken op de lijst behoren er 97 tot de topcategorie. "De Karel Appelbar in het Stedelijk Museum is zo'n topper. Hetzelfde geldt voor Antonio Saura's glasappliqué in de Thomaskerk en voor de glas-in-betonramen van Berend Hendriks in de Koningskerk. Dat zijn stuk voor stuk werken die je beslist wilt ­behouden."

De wandkunstwerken vertegenwoordigen een onschatbare waarde; een glasappliqué van ­Karel Appel die in het bezit is van ABN Amro, had in 2011 nog een verzekeringswaarde van 3 miljoen euro.

220

Bijna de helft van de 220 kunstwerken behoort tot de topcategorie.

Maar wat er met een soortgelijk glasappliqué van Appel in het MC Slotervaart gebeurt als het ziekenhuis definitief zijn deuren sluit, is ongewis.

Sinds de verzelfstandiging in 1997 is de gemeente, die bij de inrichting van het Slotervaart in 1975 een klein vermogen aan kunst investeerde, de zeggenschap kwijt.

'Goede eigenaar'
Sinds mei van dit jaar is er een (eenmalige) subsidie beschikbaar voor eigenaren, zowel voor restauratie als voor herplaatsing, waardoor er al vaker wandkunstwerken zijn verplaatst naar een nieuwe plek. De afdeling onderwijshuisvesting van de gemeente wil in de regels laten opnemen dat schoolbesturen zich als 'goede eigenaar' dienen te gedragen als ze waardevolle kunst in huis hebben.

Dat zou een stap in de goede richting zijn, denkt Spoelstra. "Maar er zit niet alleen wandkunst in veel scholen. Ook de overige weder­opbouwkunst verdient het beschermd te worden en behouden te blijven."

Lees verder: Vermogen aan verborgen schatten in kaart gebracht