Je kunt nooit genoeg verhalen over de Holocaust horen

Vroeger vond ik herdenken zinloos. Ik was er bang voor. Het was een mes waarmee mijn ouders zichzelf leken te snijden. Het deed ze pijn en maakte ze verdrietig.

Als kind snapte ik daar niets van. Het was net of ik er op een of andere manier schuld aan had, want was die oorlog er niet geweest, dan was ik er misschien ook niet geweest. Nu was ik er, en voelden zij zich ellendig.

Tegenwoordig besef ik waarom je herdenkt, vooral als je het samen doet. Het is een vorm van gesprekstherapie. Je denkt letterlijk terug aan het trauma en deelt de verhalen. Dat bevrijdt. Al die verhalen zorgen tevens voor de grenspalen van je eigen moraal: dit nooit meer.

Maar je eigen moraal is niet per se de juiste moraal. Je kunt herdenken, pijn voelen, verdriet hebben en toch kiezen voor een andere weg naar het goede.

Mijn ouders kwamen dermate gewond uit de oorlog dat ze bereid waren geweld te gebruiken om 'zo'n oorlog' nooit meer te laten plaatsvinden. Ze vonden mijn pacifisme verderfelijk. Ik begreep die tegenstrijdigheid niet: oorlog willen voeren om oorlog te voorkomen.

Maar ze hadden gelijk. Het ging ze niet om die oorlog. Het ging ze om bepaalde waarden en normen die niet overschreden mochten worden.

Gisteren werd de Holocaust herdacht. Ik volgde het op televisie. Het lijkt wel of het elke keer indrukwekkender wordt naarmate er minder mensen meelopen die de oorlog ­hebben meegemaakt. ­Misschien komt dat doordat de ­afstand tot de Holocaust groter wordt, terwijl de noodzaak om het erover te hebben toeneemt.

Er wordt momenteel slordig omgesprongen met woorden als nazi en fascisme. Moslims worden opeens de nieuwe Joden genoemd, maar het antisemitisme neemt weer toe. We kruiden onze taal met gif omdat we denken dat hij dan smakelijker is, maar ook omdat we ertoe gedwongen worden omdat anderen hem misbruiken. Schelden moet soms!

Want onze moraal weten we behendig te verstoppen. Of het nu gaat om het wereldkampioenschap voetbal, het denken over asielzoekers of onze houding jegens Israël en de Palestijnen.

Je kunt nooit genoeg verhalen over de Holocaust horen. Over onze moraal kan niet genoeg gesproken worden.

Maar soms ben ik bang dat het allemaal zinloos is. Groepstherapie geneest niet iedereen. De ergste gestoorden blijven gestoord. Wanneer ik straks 'Ten oorlog!' moet roepen, ben ik dan een gek of een wijze?

Theodor Holman (1953) is columnist, schrijver, televisie- en radiomaker. Elke dag, uitgezonderd zondag, lees je hier zijn column. Lees al zijn columns terug in het archief. 

t.holman@parool.nl