'Fuck de motieven, iets geven is altijd goed'

Het duurste cadeau van 2017 is een oud schilderij. Het is vermoedelijk gemaakt door Leonardo da Vinci. De koper is naar verluidt een Saoedische prins.

Over het bedrag waarvoor het is geveild bestaat geen twijfel: iets meer dan 450 miljoen dollar. Zeker is ook dat de maker van vroeger en de koper van nu hun kunstwerk schenken aan de wereld. Salvator Mundi zal een plek krijgen in het nieuw geopende Louvre Abu Dhabi.

Salvator Mundi betekent redder van de wereld. Er is door de tijd heen maar één mens op wie die woordcombinatie van toepassing is, ook al waren en zijn er veel meer salvatores, verlossers. Johan Cruijff werd in Amsterdam en Catalonië zo betiteld. Prima. Maar dat maakt hem nog niet tot redder van de wereld. Er is een verschil tussen Betondorp en Betlehem.

Fascinerende omzwervingen
Op Da Vinci's schilderij kijkt een Jezusfiguur je aan. Hij maakt een onthechte, serene, bijna kwetsbare indruk. Het verhaal van dit doek is fascinerend. Het maakte allerlei omzwervingen, werd beschadigd, verkeerd geïnterpreteerd en een tijdlang als vrijwel waardeloos beschouwd. Straks straalt het in Abu Dhabi in volle glorie. Het zal miljoenen mensen trekken.

Toen de oudtestamentische profeet Jesaja - lang voor Jezus - over een 'salvator mundi' begon te spreken, maakte dat direct een kwetsbare indruk. Een kind wordt ons gegeven, zei hij plechtig.

Om er meteen aan toe te voegen dat dit kind allerlei omzwervingen zou maken, beschadigd zou raken, verkeerd geïnterpreteerd en op een dag als vrijwel waardeloos beschouwd. Niemand van zijn tijdgenoten had kunnen denken dat de afbeelding van dat kind op een dag 450 miljoen dollar waard zou zijn.

Christie's maakte rond de veiling een filmpje dat op YouTube staat. Er hangt - denk ik - een kleine camera vlak onder het schilderij. Je kijkt dus naar mensen die kijken. Oog in oog met de Salvator Mundi. Ze weten dat ze voor iets kostbaars staan. Hun blikken zijn gespannen, intens. In hun ogen lees je van alles.

Ons grootste geschenk
Hoop. Verdriet. Aandacht. Hunkering. Fascinatie. Eerbied. Er is op aarde geen heiliger plek dan de ogen, het gezicht van ieder mens. Hoe wij kijken, onze gelaatsuitdrukking: het zou wel eens ons grootste geschenk aan elkaar kunnen zijn. Zelfs God - wie of wat hij of het ook is - kan geen beter kerstgeschenk verzinnen dan een menselijk gezicht.

Recent vertelde Jeroen Pauw op televisie dat hij een tijd niet aan goede doelen gaf. Hij onderzocht zijn motieven en vond ze niet zuiver genoeg. Tot hij op een dag bedacht: 'Fuck die motieven'. Nu geeft hij gewoon. Paus Franciscus zei het onlangs bijna net zo. "Geef een bedelaar op straat gewoon iets. Denk niet na over wat hij of zij ermee gaat doen of waarom jij wel of niet zou geven. Allemaal excuses."

Een paus zal niet snel 'fuck de motieven' zeggen. Maar in essentie komt het daar op neer. Iets geven is altijd goed. Eén voorwaarde stelt Franciscus: als je een ander iets geeft, behoor je hem of haar echt aan te kijken. Of je nu bedelaar of koning bent of iets ertussenin. Met hun ogen laten gever en ontvanger elkaar in hun waarde.

Kerst is: God geeft. De God van Jezus is simpelweg van iedereen. Dat is wat Leonardo da Vinci in die ogen heeft gevangen. Een half miljard dollar wil zeggen: die blik is onbetaalbaar. Maar kijken is gratis. Miljoenen mensen over de hele wereld doen het deze dagen.

Je hoeft er niet voor naar Abu Dhabi te reizen. Een klik op YouTube is genoeg. Of elders. Want het gezicht van Jezus is ook in Amsterdam nooit ver weg. Kerst is geen religie. Kerst is geen kerk. Kerst is geen preek. Kerst is een ogen-blik. 

Lees ook: Tim Vreugdenhil: 'Ik doe met stand-up-theology iets voor de ziel'