Uniek fotoboek over Jodenvervolging moet aanspreken en beroeren
Niod-onderzoekers presenteren zaterdag het eerste fotoboek over de Jodenvervolging in Nederland: van intimidatie, isolement, vervolging tot vernietiging van de Joden. Het boek bevat vele tot nu toe onbekende foto's.
Aan een haakje, buiten aan een schutting, hangt een driedelig herenpak te luchten. Op het linker pochetzakje is met keurige steek een Jodenster genaaid. Het verstilde beeld van fotografe Emmy Andriesse zegt veel.
De foto staat voorin het boek 'De Jodenvervolging in foto's. Nederland 1940-1945' afgedrukt. Waar de foto is gemaakt, konden de Niod-onderzoekers Erik Somers en René de Kok, samenstellers van het boek, niet ontdekken.
Het boek met 400 oorlogsfoto's verbeeldt het genadeloze optreden van de bezetter, de medewerking van Nederland aan de deportaties en de hulp aan onderduikers. De twee onderzoekers hebben in hun veertigjarige loopbaan bij het Niod talloze foto's uit de oorlog in handen gehad.
De wens dit unieke fotoboek met een visuele geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland te maken, lag er al een tijdje. Ze bezochten archieven in Nederland, Duitsland, Israël en de Verenigde Staten, waaronder het Yad Vashem en Ghetto Fighters' House Museum en bekeken enkele tienduizenden foto's.
Over hun keuze schrijven ze in de inleiding: 'Een afbeelding moet aanspreken, emoties oproepen, verontrusten, bewust maken en het geweten in beroering brengen.'
Veel onbekende foto's
Veertig procent van de foto's is gemaakt door professionele fotografen, meestal in opdracht van de Duitsers als propagandamateriaal. Zestig procent is van amateurs, vaak stiekem, vanuit een raam, portiek of een tas.
Veel foto's zijn geschoten in Amsterdam. Dat is niet verwonderlijk, want de meeste Joden woonden in Amsterdam - ruim 80.000. Ze werden vanaf juli 1942 weggevoerd naar Duitsland. In totaal werden 107.000 Joden uit Nederland weggevoerd. Daarvan zijn er 102.000 in kampen vermoord, het hoogste aantal Joodse slachtoffers uit een door de nazi's bezet West-Europees land.
De Niod-medewerkers kwamen vele onbekende foto's tegen. Een van die onbekende foto's kwam uit het archief van het Holocaust Memorial Museum in Washington en is gemaakt in de achtertuin van de Hollandse Schouwburg.
Er zijn slechts acht foto's bekend van de Hollandse Schouwburg, die zestien maanden lang de verzamel- en deportatieplaats van Amsterdamse Joden was. "We weten niet wie de opname heeft gemaakt. Er is alleen bekend dat de man in de lichte jas Sally Santilhano is," zegt Somers.
Een andere voor hen onbekende foto uit mei 1943 is van apotheker Herman Wijnne, die een razzia vastlegde aan de Geldersekade. Foto's maken van razzia's was verboden. Wijnne maakte de foto staand achter zijn vrouw en legde de camera op haar schouder. Rechts op de foto is te zien hoe een rechercheur in lange regenjas het huis intrapt van Barend Jacobs, de grootvader van oud-burgemeester Wim Polak. De man bleek samen met zijn vrouw Aaltje vijf dagen eerder in Sobibor te zijn vermoord.
'Soms getuigen de foto's van een pijnlijk bewustzijn van het naderende onheil,' schrijven de samenstellers. Zoals de foto van het Amsterdamse gezin Eisenmann uit september 1943. Op de achterkant staat geschreven: 'Nog even gezamenlijk op de foto voor de onderduik.'
In het boek staan ook foto's van Joodse werkkampen en de kampen Westerbork en Vught, Bergen-Belsen en Auschwitz. Op een van de foto's, gemaakt tijdens de bevrijding van kamp Bergen-Belsen in april 1945, loopt het 7-jarige Amsterdamse jongetje Sieg Maandag langs de lijken.
Het Amerikaanse tijdschrift Life publiceerde de foto van persfotograaf George Rodger. Een in New York wonende oom herkende zijn neefje waardoor deze later met zijn moeder, die in de zoutmijnen van Silezië te werk was gesteld, herenigd kon worden.
De expositie is van 28 januari tot en met 6 oktober 2019 te zien in het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam. Het boek 'De Jodenvervolging in foto's. Nederland 1940-1945' van uitgeverij WBooks kost 29,95 euro.
