MC Slotervaart: buitenbeentje dat eindeloos verlies maakte

Is er een periode geweest in het 43-jarige bestaan van het Slotervaartziekenhuis dat het in kalm vaarwater verkeerde?

Het MC Slotervaart, zoals het tegenwoordig heet, is in vele opzichten een uniek ziekenhuis. Met zijn idealistische achtergrond, inspraak van het personeel en medisch specialisten in loondienst was het altijd een buitenbeentje. Een buitenbeentje dat eindeloos verlies maakte.

En dat al snel overbodig was in de ogen van velen, vanwege het relatief grote ziekenhuisaanbod in de buurt. Het is niet voor het eerst dat sluiting onafwendbaar lijkt. 

Gemeenteziekenhuis
De oprichting is te herleiden tot de jaren '50. Terwijl de welvaart groeit, blijft de gezondheidszorg achter. De kritiek groeit op de behandeling van hoogbejaarden, die worden 'opgeborgen' in verpleegtehuizen. De bestaande ziekenhuizen zijn verouderd.

In de Amsterdamse politiek, met name in socialistische en communistische hoek, gaan stemmen op voor een gemeenteziekenhuis, gericht op ouderen, chronisch zieken en 'armlastigen'.

Omdat Amsterdam slecht bij kas zit en het Rijk dwars ligt, duurt het nog tot 1971 voordat koningin Juliana de eerste paal slaat. Bijna 5 jaar later, op 30 december 1975, opent het ziekenhuis zijn deuren. Het is hypermodern: ruime verloskamers, de allernieuwste bestralingsapparatuur voor kankerpatiënten, een groot laboratorium en 700 bedden.

Ambtenaren
Het Slotervaart wil een topziekenhuis zijn met specialismen als neurochirurgie en geriatrie, dat artsen en verplegers opleidt. Bijzonder is dat de medisch specialisten in vaste dienst zijn. Van de portier tot aan de chirurg: het zijn ambtenaren in dienst van de gemeente Amsterdam. Het ziekenhuis is een gemeentelijke dienst.

In die eerste jaren ontwikkelt het Slotervaart zich tot vangnet onder de Amsterdamse gezondheidszorg, precies zoals de bedoeling was. "Probleemgevallen worden hier gedumpt," vertelt het hoofd van de afdeling chirurgie begin jaren '80 aan Vrij Nederland.

"Ouwe mensen die hun dijbeen gebroken hebben of die een hersenbloeding hebben gehad en halfzijdig verlamd zijn geraakt, bijna geen ziekenhuis wil ze hebben. Bij het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis [zijn vroegere werkgever] zeiden we al: stuur maar naar het Slotervaart."

Een Amsterdamse ambtenaar blikt na een verblijf tevreden terug. "Ik heb er wel gelegen, op een zaal met twee prostituees, een keurige onderwijzeres en zo'n prachtig Amsterdamse volksvrouw. Dat was lachen. Zoiets kan echt alleen maar in het Slotervaart. En je lag er lekker lang. Niet als je nog maar net op je benen kan staan: hup naar huis!, omdat het bed waarin je ligt zo duur is."

Vrijplaats
Voor veel personeelsleden is het Slotervaart een vrijplaats, met enorme kansen, bijscholingsmogelijkheden en ruimte voor persoonlijke ontwikkeling. De sfeer is gemoedelijk en weinig hiërarchisch. Op personeelsfeesten en diners gaat het er bourgondisch aan toe.

Het ziekenhuis staat medisch goed bekend. Naast de geriatrie is er een grote afdeling interne geneeskunde en een goede reumatologieafdeling. Bij aidsbestrijding en abortussen vervult het een voortrekkersrol. Er werken via de gemeente bovengemiddeld veel mensen met een handicap. Het ziekenhuis heeft een eigen sfeer, een biotoop die bij mede werkers speciale gevoelens kan losmaken. Er bestaat een bijzondere loyaliteit.

Beddenleegstand
Er zijn ook interne conflicten, aangejaagd door een stroperige bestuurscultuur zonder duidelijke eindverantwoordelijken. Moties van wantrouwen van de medische staf jegens de directeur zijn aan de orde van de dag. Financiële problemen drukken de stemming.

Het ziekenhuis kampt van meet af aan met beddenleegstand. De aanloopverliezen (58 miljoen gulden in de eerste drie jaar) zijn veel hoger dan gedacht. De interne aansturing schiet zwaar tekort. In 1990 zijn de jaarrekeningen over 1981 en 1982 nog niet afgerond. De financiële administratie is een puinhoop. En van meet af aan is er moordende concurrentie van ziekenhuizen in de buurt.

Een constante is ook de klacht van de directie dat specialisten te veel tijd stoppen in wetenschappelijk onderzoek en het opleiden van mensen, zaken waar het Slotervaart op toelegt. En na verloop van tijd is van de unieke vangnetfunctie weinig meer over. Het enige wat het Slotervaart nog onderscheidt van andere ziekenhuizen, zijn artsen in vast dienstverband.

In 1982 wil minister van Volksgezondheid Til Gardeniers het Slotervaart sluiten, maar na een petitie onder Amsterdammers en protesten vanuit de Tweede Kamer bindt ze in. 

Verzelfstandigd
Maar het stadsbestuur en de gemeenteraad willen na verloop van tijd de verliezen niet langer dragen en in 1997 wordt het ziekenhuis verzelfstandigd. Ook dan stapelen de tekorten zich op. In 2001 stelt minister Els Borst het bestaansrecht ter discussie.

Met bezuinigingsplannen en een zoektocht naar een fusiepartner slaat het Slotervaart de nieuwe aanval af. Als de fiscus in 2006 dreigt met beslaglegging vanwege een schuld van 10 miljoen euro, ziet de directie zich gedwongen tot het plaatsen van een unieke krantenadvertentie, waarin een ziekenhuis te koop wordt aangeboden.

De lijst serieuze gegadigden is beperkt. Overname door zorgreus Cordaan ketst af en surseance van betaling is nabij. Dan kiest de directie voor een partij die eerder was afgewezen: Jan Schram, een vastgoedmiljonair uit Beverwijk. Schram is rijk geworden met het ontwikkelen van bedrijfspanden en het opkopen van grond die nadien een enorme waardestijging doormaakt. Als chronische longpatiënt is het praktisch voor hem een 'eigen' ziekenhuis te hebben.

Cultuurbreuk van jewelste
Het Slotervaart is nu het eerste private ziekenhuis van Nederland. Schram blijft als financier op de achtergrond. De spotlights zijn voor de door Schram naar voren geschoven directeur Aysel Erbudak, die voornamelijk ervaring heeft met het runnen van callcenters.

Haar aantreden is een cultuurbreuk van jewelste. De geestelijk verzorgers worden weggewerkt, net als de bejaarde vrijwilligsters bij de balie. Contracten met leveranciers gaan op de schop en er gaat een streep door managementlagen. De resultaten zijn navenant. Opeens zijn er miljoenenwinsten.

Met optredens in talkshows krijgt Erbudak landelijke bekendheid en in de pers krijgt ze enthousiaste recensies. Maar haar soms niets ontziende omgang met personeel zet ook kwaad bloed. Samenwerking tussen het ziekenhuis en met Schram en Erbudak bevriende partijen roept vragen op, net als Erbudaks ruimhartige declaraties. Zeker wanneer de financiële problemen terugkeren.

Strafzaak
De schimmige gang van zaken keert zich tegen haar als Schram overlijdt en ze in onderhandelingen met zorgverzekeraar Achmea hoog spel speelt. De raad van commissarissen ontslaat haar en er volgt een nog niet afgeronde strafzaak op verdenking van fraude.

Zorgondernemer Loek Winter en zijn MC Groep nemen het ziekenhuis in 2014 over. Zij stoten kleine en dure behandelingen af, ten gunste van zorg waarin het ziekenhuis uitblinkt. Voor zieke kinderen en bevallingen is geen plek meer. De ziekenhuisapotheek gaat van de hand. Zorg voor mensen met slaapproblemen en overgewicht wordt juist uitgebreid.

De geldkraan dicht
Ook nu zijn er onduidelijke verbanden tussen aandeelhouders en bedrijven van bevriende partijen. En ook nu is de financiële nood hoog. Het gebouw kampt met enorm achterstallig onderhoud. Dit voorjaar spreekt de medische staf in een brandbrief van een dreigend faillissement. 

Dan doen zorgverzekeraars waar ze al die andere keren voor terugdeinsden: de geldkraan gaat dicht. Zelfs een directievoorstel voor een 'zachte landing' en sluiting over zes maanden, verwerpen ze. Het ziekenhuis vraagt uitstel van betaling aan, maar twee dagen later wordt MC Slotervaart failliet verklaard.