Hoe D66 in Amsterdam de nieuwe PvdA werd

Onbetrouwbaar. Dat is het voornaamste verwijt dat D66 deze campagne moest incasseren, nota bene geuit door VVD en SP, tot dusverre de bondgenoten in het stadsbestuur.

Een cadeau­tje voor de oppositie, die dan ook met veel plezier stookt in de echtelijke ruzie tussen de drie coalitiepartijen. De toon van de campagne: D66 krijgt de schuld van de drukte in de stad, het vuil op straat, of de woningnood. Alsof de partij alleen aan de macht was.

Het lijkt een herhaling van de verkiezingscampagne in 2014, toen de PvdA, al 67 jaar onafgebroken de grootste partij van Amsterdam, van alle kanten onder vuur werd genomen. Ironisch genoeg was D66, toen nog oppositiepartij, de grootste uitdager; het van de troon stoten van de PvdA was een van de belangrijkste thema's in de campagne.

Nu zijn de rollen omgedraaid. D66 is de grootste partij in de raad, heeft de meeste wethouders in het college en is uitgegroeid tot het favoriete mikpunt. D66 is deze campagne de nieuwe PvdA.

Marjolein Moorman, lijsttrekker van de PvdA, herkent de parallellen met vier jaar geleden, toen ze zelf als nummer twee op de lijst stond.

"De grootste partij is al snel een mikpunt. Bij de vorige verkiezingen heerste er een gevoel in de stad dat het maar eens klaar moest zijn met de PvdA-hegemonie. D66 voerde een enorme anti-PvdA-campagne en nam andere partijen mee. Nu krijgt D66 zelf van alles voor de kiezen."

Voor politiek analist Kaj Leers, schrijver van het boek Megafoonpolitiek, komt de felle strijd waarin D66 is verwikkeld niet als een verrassing. Hij ziet een aantal logische oorzaken voor de harde verwijten.

"De grootste middenpartij krijgt meestal onder uit de zak, omdat de concurrenten zowel ter linker- als ter rechterzijde kiezers willen afsnoepen," zegt hij.

"De PvdA hoopt kiezers terug te winnen, GroenLinks lokt milieubewuste D66-kiezers en de VVD hoopt het verlies aan Forum voor Democratie te compenseren met rechtse D66'ers." Het gevolg is een daling in de peilingen, van veertien zetels in de raad naar rond negen zetels nu.

Meteen terugslaan
VVD-politicus in ruste en ex-ondernemersvoorman Ferry Houterman ziet nog een probleem waarmee D66 kampt net als de PvdA vier jaar geleden: een late leiderschapswissel.

"Pieter Hilhorst werd een jaar voor de verkiezingen van 2014 geparachuteerd bij de PvdA als opvolger van Lodewijk Asscher. Bij D66 zie je dat de twee Amsterdamse hoofdrolspelers Jan Paternotte en Kajsa Ollongren zeer recent naar Den Haag zijn vertrokken. D66-lijsttrekker Reinier van Dantzig doet het verdomd goed, maar de verkiezingen komen een beetje te vroeg voor hem."

Ook afzwaaiend D66-raadslid Marcel van den Heuvel, die eind jaren tachtig diverse landelijke D66-campagnes heeft geleid, ziet zijn lijsttrekker worstelen. "Toen de VVD begon met het neerzetten van het beeld van een onbetrouwbaar D66, had Reinier gelijk moeten terugslaan. Niet in de verdediging schieten, maar de aanval kiezen en de VVD hetzelfde verwijten. Dan was dat beeld niet aan ons blijven kleven."

Maar volgens Leers, in het verleden actief voor de PvdA, bestaat het probleem van D66 niet alleen uit de strategie van de andere partijen.

"Ze hebben de afgelopen jaren geen eigen onderwerp geclaimd waardoor de kiezers nu meteen aan D66 Amsterdam denken," zegt hij. "Uit onderzoek blijkt dat kiezers vooral vooruitkijken, en meestal niet stemmen op basis van het verleden. D66 heeft de afgelopen vier jaar niets in de plaats kunnen zetten van onderwijs en de economie, onderwerpen waarmee het toen groot werd."

Provoceren
Volgens Van den Heuvel wordt het tijd dat D66-partijleider Alexander Pechtold wat vaker naar Amsterdam komt. "Niemand kent de lokale lijsttrekkers. Zo lang je geen 188 miljoen euro kwijtraakt, zoals PvdA-leider en wethouder Pieter Hilhorst in 2014, maakt het geen barst uit hoe de lijsttrekker het doet."

Echt hard is de verkiezingscampagne nog niet geworden. Leers denkt dat het na de verkiezingsdatum snel afgelopen is met de irritaties rond D66. "Het zal de kiezers jeuken wat voor hekel de VVD heeft aan D66. Een nieuwe coalitie zal waarschijnlijk gevormd moeten worden uit D66, GroenLinks en de PvdA, de VVD hoor je veel minder vaak."

Ook Houterman ziet vooral wapengekletter. "Er is bij de liberalen van D66 en VVD meer wat hen bindt dan wat hen uit elkaar drijft."

Reinier van Dantzig zegt dat het 'bij de ketelmuziek van de campagne hoort dat elke partij zich tegen de grootste keert'. "Ze proberen ons te provoceren en een tweestrijd uit te lokken, maar wij reageren daar koeltjes op. Een tweestrijd is niet in ons belang. Wij moeten straks weer samenwerken met andere middenpartijen."

Hij vindt dat D66 met de aandacht voor middenhuur een belangrijk thema te pakken heeft, al hebben de anderen dat onderwerp ook ontdekt. "Duurzaamheid is ook een belangrijk punt voor D66, maar de verschillen met de anderen zijn niet zo groot."