'Economische wetten gaan niet op voor cokehandel'

Vier mannen met grote invloed op de opsporingsdiensten noemden de afgelopen weken één oorzaak voor de grote veiligheidsvraagstukken in Amsterdam en Nederland: de internationale drugshandel.

Waarnemend burgemeester Jozias van Aartsen na de schietpartij waarbij de onschuldige Mohammed Bouchikhi (17) om het leven kwam: de internationale netwerken uit de drugshandel weten de buurt Wittenburg te vinden.

Hoofdcommissaris Pieter-Jaap Aalbersberg vorige week: de bazen van de internationale drugshandel ontlopen vervolging doordat de politie onvoldoende capaciteit heeft.

Vertrekkend hoofdofficier van justitie Theo Hofstee, afgelopen week: we komen onvoldoende toe aan de leiders van grote drugs­organisaties, die in het buitenland opereren.

De landelijke recherchechef Wilbert Paulissen, afgelopen zaterdag: de internationale drugshandel moet worden ingedamd in de bronlanden. En dus worden Nederlandse rechercheurs gestationeerd in Spanje en Panama om de geldstromen uit de internationale drugshandel inzichtelijk te maken. In Colombia gaan Nederlandse politiemensen proberen de cocaïne tegen te houden, voordat die wordt ingescheept naar Europa.

Maar hoe bestrijd je een internationale markt waarin miljarden worden verdiend en drugs­organisaties zich meer en meer gedragen als multinationals?

Eerst moet je de mondiale drugshandel analyseren aan de hand van economische wetten, bedacht Tom Wainwright, voormalig Latijns-Amerikacorrespondent van het Britse tijdschrift The Economist. Voor zijn boek Narconomics: How to run a drug cartel sprak Wainwright (35) met drugsbazen in Zuid-Amerika en hun loopjongens in de overvolle gevangenissen van Midden-Amerika, hij ging op pad met de Mexicaanse politieteams die de kartels bestrijden en sprak met hooggeplaatste beleidsmakers. Hij onderzocht niet alleen waar de drugs vandaan komen, maar vooral ook waar ze naartoe gaan.

Wainwright, inmiddels chef van de Engelse redactie van The Economist, ontdekte dat de wetten van de economie vaak nét iets anders werken in de mondiale drugshandel. "We zijn op een punt gekomen dat meer controles door de opsporingsdiensten nauwelijks nog effect hebben op de mondiale drugshandel."

De Nederlandse politie gaat proberen de drugshandel al in de bronlanden te bestrijden. Upstream disruptment, noemen ze dat. Is dat een goed idee?
Wainwright: "In zijn algemeenheid is het hoopgevend dat de Nederlandse politie de drugshandel beschouwt als een internationale kwestie. Lang voerden landen slechts hun eigen drugsbeleid uit, terwijl samenwerking tussen landen essentieel is."

"Het idee van upstream disruption klinkt logisch: je wilt een probleem bij de bron aanpakken. Het probleem is echter dat drugs in de bronlanden nog heel weinig waard zijn, dus het effect van handhaving daar is vrij klein. De waarde van drugs stijgt pas later in de keten, als die langs allerlei controles is geglipt. Op­sporingsdiensten streven er doorgaans naar de prijs van drugs op te drijven, maar als de Nederlandse politie verwacht dat hun optreden in de bronlanden voor een grote prijsstijging zal zorgen op de Nederlandse markt, komt ze van een koude kermis thuis."

Waarom?
"Doorgaans luidt de economische wet: als je het aanbod van een product vermindert, terwijl de vraag gelijk blijft, zal de prijs stijgen. De politie hoopt dat de cocaïne daardoor te duur wordt, maar zo werkt de cocaïnehandel niet."

"Een rekenvoorbeeld: de ingrediënten om een kilo cocaïne in Colombia te maken, kosten ongeveer 500 dollar. Laten we stellen dat de eindgebruiker in Nederland 50 euro voor een gram betaalt, dus in theorie kan met een kilo cocaïne 50.000 euro worden verdiend. Zou de politie erin slagen de productiekosten in Colombia te verdrievoudigen naar 1500 dollar - iets wat nog nooit is gelukt - en zouden de drugshandelaren die kostenstijging aan de consument doorberekenen - wat niet erg waarschijnlijk is - dan stijgt de prijs van een gram cocaïne in Nederland naar 51,50 euro. Dat is 3 procent. Het is alsof je een heel waardevol kunstwerk duurder wilt maken door de prijs van verf te verhogen."

Heeft het dan geen zin om de toevoer van cocaïne in te dammen?
"Controles door de opsporingsdiensten hebben zeker effect: anders was cocaïne waarschijnlijk niet duurder geweest dan koffie. Maar we hebben het punt bereikt dat meer controles geen effect meer lijken te hebben op de prijs. Bovendien: door de prijs op te drijven maar de vraag naar cocaïne ongemoeid te laten, worden de winsten in de drugshandel alleen maar groter."

Ondanks enorme drugsvangsten is er meer dan genoeg cocaïne op de markt. Hoe komt dat?
"Er is inderdaad veel goede cocaïne voorhanden. De hoge kwaliteit is ook een teken dat drugshandelaren hun waar niet hoeven te versnijden. Er zijn meerdere oorzaken, vermoed ik, waaronder de sterk verbeterde landbouwtechnieken om drugs uit de cocaplanten te winnen. Minstens zo belangrijk is het sterk dalende cocaïnegebruik in de Verenigde Staten. Tussen 2006 en 2010 is het cocaïnegebruik daar gehalveerd, becijferde denktank Rand - terwijl andere drugs er veel populairder zijn geworden. De cocaïnehandelaren richten zich met de enorme hoeveelheden overblijvende handel dus op Europa, waar coke nog wel populair is."

In Nederland en vooral in Amsterdam is er erg veel geweld rond de cocaïnehandel. De afgelopen vijf jaar zijn er tientallen mannen vermoord. Opvallend vaak zijn de daders én slachtoffers heel jonge mannen die menen ­weinig toekomstperspectieven te hebben.
"Ik ken de Nederlandse situatie niet goed, maar bij dit soort geweld is de toestroom van voetsoldaten erg belangrijk. Als die eenvoudig zijn te rekruteren, is het minder moeilijk en kostbaar een conflict met geweld op te lossen. Zonder loopjongens die bereid zijn voor weinig geld ­geweld te gebruiken, is het aantrekkelijker om naar een minnelijke oplossing te zoeken."

"In Mexico heb ik ervaren hoe politie-ingrijpen er soms toe leidt dat meer geweld volgt. Als een groepering zwak is, kan een andere groep proberen een sterkere positie te veroveren."

Waar blijven al die miljarden die met deze ­handel worden verdiend?
"Het grote geld belandt niet in de productie­landen. Veel mensen denken aan figuren als ­Pablo Escobar of Joaquín 'El Chapo' Guzmán, maar dat zijn uitzonderingen. De echte rijkdom die met de drugshandel wordt vergaard, komt terecht in de landen waar de drugs worden geconsumeerd. In Nederland loopt misschien geen figuur rond die zo rijk is als Pablo Escobar ooit was, maar dat komt waarschijnlijk doordat de concurrentie op de Nederlandse cocaïnemarkt zo groot is."