Direct naar artikelinhoud

Alle touwtjes in handen: een marionettentheater op zolder

Minecraft en Fortnite zijn ver weg op de zolder in Oost waar sinds eind vorig jaar het Nederlands Marionettentheater zit. Poppenspeler Mariska Brugman (60) timmerde het eigenhandig.

Vader Volkert en biggetje Brechtje.Beeld Dingena Mol

"Ik ga de hele wereld veroveren. Vinden jullie dat een goed idee?", roept een marionet met een grijns.

"Nee, totaal niet. Voor de burgers is dat niet goed!" roept een jongetje. Hij is opgestaan en gebaart naar de fantasiewereld die zich in de rechthoek tussen twee gordijnen afspeelt. "Dat is totaal geen goed idee, koning!" roept hij nu.

Minecraft, Netflix en de iPad lijken mijlenver weg in het Nederlands Marionettentheater in de Derde Oosterparkstraat 144. Maar als de jonge bezoekers de vier steile trappen naar het zoldertheater hebben beklommen, blijken ze hun digitale vrienden snel vergeten te zijn.

In het halfduister tekenen zich hun contouren af; voorovergebogen, soms nagelbijtend of dicht tegen hun moeder aan. Ademloos bekijken ze de avonturen van Repelsteeltje, de koning, prins Joris en Bastiënne. Bij baldadige dialogen gieren de kinderen van de lach. "En zeg eens, prinses, wat kun jij goed?" "Ik kan heel goed stinken en alle hoeken van de stal volpoepen." "Wát?! Als je niet gauw weggaat, haal ik de slager erbij!"

Hoezeer na de televisie veel digitale verleidingen zich in de loop der jaren ook opdrongen, het Nederlands Marionettentheater is al 95 jaar een succes. Bijna een miljoen kinderen zagen de voorstellingen. Nog altijd leven ze met dezelfde hartstocht mee en lachen ze om de capriolen van de poppen.

Dappere Dodo
Mariska Brugman en haar man René van Tol (beiden 60) beheren het Nederlands Marionettentheater en spelen elke zaterdag- en zondagmiddag om half drie een familievoorstelling uit hun repertoire. Sinds afgelopen november doen ze dat op de vierde verdieping van hun woonhuis.

"Zestien jaar lang hebben we in de Obrechtkerk gespeeld. Maar de laatste jaren werd het daar moeilijker. We deelden de zaal met veel anderen en kregen niet meer altijd voorrang." Bovendien hoeven ze nu niet meer met alle spullen daarnaartoe om alles op en af te bouwen. "Toen onze zoons uit huis gingen, ontstond het idee om de zolder te gebruiken voor een eigen theater," vertelt Brugman.

Ze timmerde eigenhandig een marionettentheater en richtte de zaal in met stoelen voor de volwassenen en houten banken voor de kinderen. Er is plek voor ongeveer 45 mensen. In een zijkamertje zet Brugman elk weekend limonade en koekjes klaar.

Drie hoog
Op een zaterdagmiddag gaat om de haverklap de deurbel. "Kunnen jullie trappenlopen?' roept Brugman naar beneden. "Ja hoor, dat gaat prima. Wij wonen zelf op drie hoog," klinkt het vanuit het trapgat. Klossend op de houten treden en licht hijgend komen de bezoekers boven. De muntstukken voor de entree - acht euro - vallen in het geldkistje dat Brugman boven aan de trap beheert.

95 jaar geleden speelde zich min of meer hetzelfde tafereel af aan de Keizersgracht. Brugman blies met haar zoldertheater dan ook haar familiegeschiedenis nieuw leven in. Haar opa, de bekende poppenspeler Berg Brugman, sleepte in 1923 planken en gordijnen naar de zolder van zijn ouderlijk huis aan de Keizersgracht. Daar bouwde hij zijn eerste draadmarionettentheater. "Voor die tijd bijzonder, omdat marionettentheater in Nederland uitgestorven was. Mijn opa was de eerste die er weer mee begon."

Mariska Brugman en René van Tol spelen samen Repelsteeltje.Beeld Dingena Mol
Zeg eens, prinses, wat kun jij goed?" "Ik kan heel goed stinken en alle hoeken van de stal volpoepen

Met succes. Het theater was al een jaar van tevoren volgeboekt en er werden internationale tournees georganiseerd. In de jaren vijftig maakte het Nederlands Marionettentheater furore met de televisieserie Dappere Dodo.

In 1969 zette zoon Joost Brugman de traditie met zijn vrouw voort.

Don Giovanni
Mariska Brugman, dochter van Joost, ging als kind vaak mee naar de voorstellingen. "Ik werd verliefd op het theater toen ik op mijn dertiende Mozarts Don Giovanni in Zwitserland zag. Vanaf dat moment wist ik zeker dat ik ook poppenspeler wilde worden. Van mijn vader leerde ik hoe je een pop laat bewegen en praten. Mijn huiswerk schoot er vaak bij in. Ik ben daardoor een paar keer blijven zitten, maar dat kon me niets schelen."

Achttien jaar geleden nam Brugman het theater over met haar man René van Tol. "Toen René en ik het samen gingen doen hebben we de bandrecorder afgeschaft. We laten de poppen nu live spreken. René is goed in stemmetjes en heeft net als mijn vader veel humor. Het leuke is ook dat we nu kunnen improviseren en reageren op wat de kinderen zeggen."

"Mariska bepaalt het verhaal en maakt alle poppen en decorstukken. Later kom ik erbij om samen te repeteren. Dan verzinnen we er nog van alles bij," vertelt Van Tol.

De interactie met het publiek blijkt goed te werken. "We spelen ook op scholen en hebben weleens meegemaakt dat zelfs puberjongens wild naar de poppen begonnen te gebaren van 'Je moet daarheen!'" lacht Van Tol.

Van mijn vader leerde ik hoe je een pop laat bewegen en praten. Mijn huiswerk schoot er vaak bij in
Mariska Brugman

Achter de schermen
Het Nederlands Marionettentheater heeft inmiddels een trouwe schare fans. Zoals de jongen van veertien die eigenlijk te oud is voor de kindervoorstelling, maar zijn buurjongetje meeneemt om binnen te kunnen komen. Of de oudere heer die het hardst van iedereen moet lachen.

Na afloop van een voorstelling mogen kinderen soms achter de schermen kijken, waar Brugman iets van de magie onthult. Daar koestert zij alle handgemaakte poppen, slap en ontdaan van hun levensechte gedragingen liggen ze op een plank.

Brugman boetseert ze van klei en beschildert ze. "Inmiddels kan ik ook zelf de mondjes beweegbaar maken. Mijn vader heeft dat ooit uitgevonden. Eerst deed hij het altijd voor me, maar ik heb het nu ook zelf geleerd."

Sommige oude poppen, waar haar opa nog mee heeft gespeeld, restaureert ze of voorziet ze van andere kleren. "Die oudere poppen hebben vaak nog goede, karakteristieke koppen, maar kunnen wel een nieuw kostuum gebruiken of hebben nog geen beweegbaar mondje."

Fantasie
Brugman voegt zelf ook nieuwe poppen toe, bijvoorbeeld voor de voorstelling Ariadne en Pegasus, die vanaf maart in het Nederlands Marionettentheater te zien is. "Dat is een fantasieverhaal waarin figuren uit de Griekse mythologie meespelen. Ik ben druk bezig met het maken van de bijbehorende poppen."

Naast de vaste voorstellingen in het nieuwe zoldertheater, speelt Het Nederlands Marionettentheater op uitnodiging door heel Nederland. "Dat doen we vaak voor volwassenen. We spelen bijvoorbeeld een avant-garde-opera, een klassieke opera of een Weense operette. Onze zoon Tijmen, die heel muzikaal is, speelt mee met die voorstellingen. Hij is erg druk met zijn werk als componist, maar wie weet zet hij later ooit ons familietheater voort."

Het theater op zolder.Beeld Dingena Mol