De ironische beschaving van de mens

De beschaving is nooit af. Zij is net als de mens, bij gebrek aan een beter woord, een levend organisme dat zich constant ontwikkelt. Maar in alle hoogdraverij over de huidige geavanceerde stand van zaken in ons land en in alle enthousiasme over De Lijst Der Dingen Die Ons Onderscheiden Van Dieren laten we nogal eens achterwege wat een broeierige en bloedige historie aan die beschaving voorafging.

Een historie van soms meer dan tweehonderd jaar en soms minder dan twintig jaar geleden. Noem het naïeve trots of noem het selectieve vergeetachtigheid, het is in ieder geval een symptoom dat stilaan schreeuwt om een geheugensteun.

En die steun komt uit het Drents Gevangenismuseum.

Daar opent later dit jaar een expositie die een mooi en belangrijk overzicht toont van de geschiedenis van strafrecht en strafuitvoering in Nederland. Het museum heeft hedendaagse denkers (ja vriend, ik heb een nieuwe titel) gevraagd plaats te nemen in een panel en zich te buigen over een aantal casussen.

Historische zaken die gaan over godsdienst, bedelarij, homoseksualiteit en diefstal met de straf, soms zelfs de doodstraf, die daar ooit op stond in Nederland. De genoemde voorbeelden gingen niet langer terug dan de achttiende eeuw.

Ik zat in de groep aan wie de zaak bedelarij was toegekend. Een delict waarvoor je soms tot wel drie jaar celstraf kon krijgen, aldus artikel 432/434 uit het Wetboek van Strafrecht 1886.

Dezelfde straf stond ook op wat met een mooi woord landloperij heette, oftewel zwerven, wat trouwens ook een heel mooi woord is. Veroordeelden konden tot een periode van heropvoeding en dwangarbeid worden geplaatst in, jawel, Veenhuizen. De plaats waar het Gevangenismuseum nu staat.

"Als er voldoende werk is, zal er minder bedelarij zijn'', zei een van de panelleden. "Armoede is een gebrek aan arbeid!'', stemde een andere panellid in. Bedelarij en landloperij zijn geen misdrijf maar een mislukking van het systeem, zei ik. Kortom: wij waren het allen erover eens dat dit geen delict was.

En toch verdween bedelen en landlopen pas in het jaar 2000 uit het Wetboek van Strafrecht. Ik geloof dat hoe wij als mensheid misdrijven en de daarbijbehorende straffen bepalen meer zegt over onze beschaving dan hoezeer wij hunkeren naar een wetenschappelijke bewijs van intelligentieverschillen tussen rassen.

Net als dat wij mensen veranderlijk zijn, zo zijn onze normen en ons rechtvaardigheidsgevoel dat ook. Ik ben geen kenner van het dierenrijk, verre van, maar schat de kans klein dat er andere organismen zijn die hun processen zo evalueren als wij.

Het bezoeken van het Gevangenismuseum is een eerste aan te raden stap in het verkennen van processen die hebben geleid tot onze huidige beschaving.

Overigens wil ik iedereen oproepen te stoppen met het demoniseren van dieren. In veel opzichten zou ik, als ik de keuze had gehad, veel liever een dier willen zijn. Een mier bijvoorbeeld, maar dat zegt meer over mijn organisatorische tekortkomingen dan over de ironische beschaving van de mens.

Rapper en schrijver Massih Hutak (25) schrijft elk weekend een column voor Het Parool. Reageren? m.hutak@parool.nl