Niet regels, maar snelle resultaten telden bij radicaliseringsaanpak

Dat blijkt uit twee onderzoeken naar aanleiding van het strafontslag eind vorig jaar van anti-radicaliseringsambtenaar Saadia ait-Taleb. Die zou zich schuldig hebben gemaakt aan belangenverstrengeling door opdrachten te verlenen aan een man met wie zij ook privé een relatie had. Vraag was: hoe kan dat gebeuren?

Een taskforce van de gemeente concludeert dat in vele gesprekken met mensen binnen en buiten de afdeling de houding van de burgemeester een groot probleem vormde.

'Ervaren werd dat hij weinig geduld had en er slecht tegen kon als mensen naar zijn mening uitvluchten verzonnen', aldus de onderzoekers. Er werd 'weinig ruimte ervaren voor tegenwerpingen'. En: 'Ervaren werd dat de burgemeester verwachtte dat de organisatie de zaken die belangrijk waren regelde, linksom of rechtsom'.

Choose your battles
Tegenspraak door ambtenaren werd mondjesmaat geboden om de situatie op het stadhuis werkbaar te houden. 'De ambtelijke top hanteerde het principe van 'choose your battles'.

De gemeenteraad wil weten hoe het kon dat een ambtenaar zich schuldig kon maken aan belangenverstrengeling zonder dat iemand dat in de gaten had. Uit het onderzoek komt een zeer gesloten afdeling naar voren, waar het middenkader zijn gang kon gaan zonder enig toezicht of controle achteraf.

Ait-Taleb mocht als programmamanager uitgaven doen volgens het 'vierogenprincipe'. Dat betekent dat al haar opdrachten ondertekend werden door haar leidinggevende, directeur Ruud IJzelendoorn van de directie Openbare Orde en Veiligheid (OOV). Die deed dat zonder na te gaan wat hij tekende.

Aandacht voor integriteit was er hoegenaamd niet: medewerkers als Ait-Taleb moesten zelf maar bepalen waar de grenzen van het betamelijke lagen en werden verder aan hun lot overgelaten Een groot risico, aldus de taskforce, zeker op het gebeid van radicalisering 'waar omwille van de snelheid of vertrouwelijkheid procedures soms niet gevolgd kunnen worden'. Men schrijft: 'Juist dan is het gesprek extra belangrijk over hoe onpartijdigheid, betrouwbaarheid en zorgvuldigheid te waarborgen.'

Externe adviseurs
Een extern onderzoek onder leiding van radicaliseringshoogleraar Beatrice de Graaf wijst uit dat de afdeling radicalisering zich onder Van der Laan steeds verder van de buitenwereld afkeerde.

Kennis werd niet gedeeld met externe adviseurs en de-radicaliseringsexperts van buiten de stad. En omgekeerd: op de Stopera werd geen gebruik gemaakt van experts die die niet door de gemeente zelf waren ingehuurd. Volgens de taskforce gaat de gemeente ook veel te krampachtig om met geheimhouding.

Opvallend is dat de onderzoekers stellen dat Amsterdam tussen 2004, het jaar dat Theo van Gogh werd vermoord, en 2010 een voorbeeld was voor de rest van het land. Dat waren de jaren van burgemeester Job Cohen. Daarna is de gemeente begonnen voortdurend zelf het wiel uit te vinden. Zo werden bijvoorbeeld de banden met de Universiteit van Amsterdam verbroken, die in eerdere jaren juist zeer vruchtbaar waren.

Religieuze kramp
De Graaf spreekt over 'een religieuze kramp' waarin de gemeente is geschoten. De relatie tussen geloof en radicalisering wordt in Amsterdam veronachtzaamd. 'Het debat hierover, met lokale gemeenschappen, experts of ervaringsdeskundigen uit andere steden lijkt te weinig gevoerd te zijn'.

Ook waarschuwt de hoogleraar voor de koppeling tussen antiradicaliseringsbeleid en de aanpak van top-600 van criminele jongeren, een paradepaardje van Van der Laan. 'Het is zaak hierin zeer voorzichtig te opereren en eerst kennis en informatie te verzamelen alvorens hier te grote stappen in te zetten'.

Donderdag spreek de gemeenteraad over de radicaliseringsaanpak van Amsterdam. Ait-Taleb heeft haar ontslag aangevochten. Een onderzoek van het OM moet nog uitwijzen of zij strafrechtelijk wordt vervolgd.

Directeur Ruud IJzelendoorn, die in juli zou vertrekken, heeft vorige week plotseling zijn ontslag ingediend, volgens bronnen op het stadhuis op verzoek van interim-burgemeester Jozias van Aartsen. Van Aartsen ontkent zelf dat hij op zijn vertrek heeft aangedrongen.