Direct naar artikelinhoud
PS

Een algoritme als baas: fair of onethisch?

Journalist Rens Lieman (29) werkte voor Uber, Helpling en Deliveroo en schreef een boek over de 'ondemandeconomie'. 'Je staat altijd aan, werk en privé gaan meer mengen.'

Een algoritme als baas: fair of onethisch?
Beeld Olivier Heiligers

Al op zijn achtste werkdag als maaltijdbezorger voor ­Deliveroo werd Rens Lieman door voorbijgangers van de stoep geraapt en naar het ziekenhuis gebracht.

In zijn donderdag verschenen boek over internetplatforms als Uber, Deliveroo en Helpling schrijft de technologiejournalist er nog opvallend monter over. Lieman vloog over de kop toen een losgetrild spatbord zich in zijn voorwiel boorde. Onder het bloed kwam hij na een paar tellen weer bij bewustzijn. 'Domme pech.'

Het is een diepgaand en mooi afgewogen boek geworden over de 'ondemandeconomie'. En heel actueel. Op 1 januari gingen de fietskoeriers van Deliveroo in staking, omdat het platform hen ineens niet meer in dienst wilde ­nemen.

Toen ze merkten dat ze minder taxiritten kregen gingen Uberchauffeurs in protest tegen de 'exorbitante bemiddelingskosten' die het platform rekent. Vakbond FNV spreekt van 'moderne dagloners' die per klus of per rit worden betaald. Onderling concurrerende zelfstandigen zijn voortdurend op afroep beschikbaar, nauwelijks beschermd tegen uitputting of overbelasting.

Voor wie dit als schrikbeeld ziet, is de valpartij van Lieman een veeg teken. Hij reed daar op zijn eigen fiets, 'een stadsbarrel', zonder dat Deliveroo een vergoeding betaalde voor reparaties.

De zzp'ers op wie ­Deliveroo wil overschakelen moeten zelf de gevolgen dragen als ze door zo'n val naar het ziekenhuis moeten.

Toen u naar het ziekenhuis werd gebracht werd u meewarig aangekeken: jullie hebben het al zo zwaar...
"Dat vond ik toen oprecht niet en misschien nog steeds. Er zijn gerust zwaardere studentenbaantjes te bedenken. Ik zat het daar nog zo'n beetje te verdedigen. Het werk heeft ook mooie kanten. Het is leuker dan lopendebandwerk of vakken vullen."

Maar het had veel slechter kunnen aflopen.
"Er wordt makkelijk gezegd: ook met een krantenwijk bouw je geen pensioen op en dan word je toch ook per foldertje betaald. Dat is allemaal waar, maar vier uur lang door de stad crossen in de spits is wat risicovoller. Ook leuker trouwens."

Lekker in de buitenlucht, vrij om je eigen tijd in te delen?
"Mijn probleem daarmee is dat de platforms het heel erg presenteren als een bijbaantje. Maar wie is Deliveroo om te zeggen dat het minder voor zijn mensen hoeft te zorgen? En ik vind het wel meevallen met die vrijheid."

"Omdat ze per stuk worden betaald, moeten Uberchauffeurs en Deliveroobezorgers hun werktijden wel aanpassen aan de tijden dat er veel ritjes zijn. Niks is per se positief of negatief. Daarom wilde ik dit boek schrijven. Ik vind dat we deze platforms in elk geval moeten begrijpen, om er beter over te kunnen discussiëren."

U lijkt geïmponeerd door deze technologie?
"Dat Uber is natuurlijk een briljant idee. Ik woonde twee jaar in de VS en zag daar hoe dit soort platforms ons leven veranderen. Je kunt daar nog veel meer on demand regelen, tot een hondenuitlater aan toe. Dat is allemaal met Uber begonnen. En toen kwam ik terug in Amsterdam en zag ik hier opeens al die fietskoeriers."

Wie is Deliveroo om te zeggen dat het minder voor zijn mensen hoeft te zorgen?

"Ik was maar twee jaartjes weggeweest! En ik weet niet hoe het met jou is, maar ik wil niet terug naar de traditionele taximarkt. Of een schoonmaker vinden met een briefje bij de supermarkt, waar Helpling een oplossing voor heeft ­bedacht. Eten bezorgen is zo veel sneller geworden. Fantastisch."

Tot u twee uur voor niets door de stad fietste voor Uber Eats.
"Dat doe je dan dus niet meer. Voor mij was dat tijdstip niet rendabel, misschien wel als je scooter rijdt en heel Amsterdam kunt bestrijken. Wat die bedrijven vergeten is dat je wel de straat op moet. Thuis de app aanzetten en wachten op een order gaat niet. Dus: zou je niet gewoon een minimumuurloon gegarandeerd moeten krijgen? Zo zijn we het wel gewend in Nederland."

De bedrijven zeggen: het is niet in ons belang dat dit werk slecht verdient.
"Ja, want dan haken Uberchauffeurs en maaltijdbezorgers af, klassieke marktwerking. Maar die gaat alleen op als er ­genoeg alternatieven zijn voor werk. Als Uber veel meer opdrachten krijgt dan TCA, valt TCA weg als alternatief. Dus dat is de politieke keuze: gaan we uit van marktwerking? En hoeveel zekerheden willen we bieden? Maar dan moeten we eerst weten hoe die apps werken."

Met allerlei prikkels, premies en omzetgaranties die als sneeuw voor de zon verdwijnen als het platform ruim in de mensen zit.
"Zo laten ze zelfstandigen werken wanneer en waar het bedrijf wil. Daarmee wordt het juridisch ingewikkeld: zijn het werkgevers? Want eigenlijk sturen ze de mensen die voor hen werken. Uber en Deliveroo wijten het aan onze arbeidswetgeving. Ze willen best meer zekerheden geven, zeggen ze, maar dan lopen ze het risico dat ze deze mensen in vaste dienst moeten nemen."

Vandaar de berichtjes om mensen aan het werk te krijgen: tijdens de Europa Leaguefinale eet iedereen thuis, kom werken! Of: het is vies weer, omzetgarantie!
"Allemaal afzonderlijk is het redelijk onschuldig. Als Uberchauffeur kan je in de app een embleempje verdienen als honderd klanten hebben gezegd dat de auto netjes is. Een kopie uit de gamewereld, een maniertje om chauffeurs te motiveren. Gedragssturing, niet heel anders dan bij Booking.com of Netflix. Maar dat wordt nu ook losgelaten op de arbeidsmarkt en soms wel zo gewiekst dat je denkt: is dit wel ethisch?"

Het platform kan in de hand werken dat iemand zich over de kop werkt?
"Een serieus gevaar. Het gaat er hier niet om of je een Netflixaflevering meer of minder kijkt."

Voortdurend die berichtjes om je aan het werk te krijgen kunnen het gevoel oproepen dat je altijd aan staat?
"Dat gevoel had ik ook wel. Je moet steeds snel reageren op een opdracht, je bent veel met je werk bezig. Maar dat is misschien waar we allemaal naartoe gaan, dat werk en privé meer mengen."

Een algoritme als baas, dan denk je: koel, zakelijk, fair.
"Dat dacht ik eerst ook: eerlijker dan een manager die je beoordeelt. Die kan jou wel een klootzak vinden en dan kun je het nooit goed doen. Hier heb je duizenden klanten en het merendeel zal wel weten of je je werk goed doet. Maar ook dan kan er sprake zijn van discriminatie. En ze kunnen ook gewoon dronken en onredelijk zijn."

Rens Lieman: 'Veel bezorgers en taxi-chauffeurs vinden het ook fijn dat ze niet vastzitten aan een vast rooster'

"Uber let daar nu ook meer op door onredelijke ratings niet mee te ­wegen. Zo'n app is objectiever, maar ook rücksichtsloser. Je kunt het niet uitleggen: ik hielp die klant niet, omdat ik het gevaarlijk vond als vrouw alleen. Het was één uur ­'s nachts en hij had geen volledig profiel. Het algoritme ziet alleen: je hebt een rit geweigerd."

De app kan je ook van het platform kegelen.
"Uber zegt: dat gebeurt bijna nooit. Dat is niet in hun ­belang. Maar het is niet gegarandeerd dat dit zo blijft."

FNV zegt dat negentiende-eeuwse toestanden terugkomen van ploegbazen die elke dag weer op zoek gaan naar sjouwers die zich verdringen om een steeds lager loon per klusje.
"Ik snap de vergelijking wel, maar de andere kant is ook waar. Het gaat nu heel goed met deze bedrijven. Ik zat nooit om werk verlegen. Veel bezorgers en taxichauffeurs klagen niet."

"Ze vinden het ook fijn dat ze niet vastzitten aan een vast rooster. Ik vind alleen dat we hierover na moeten denken als samenleving. Willen we dat ze pensioen opbouwen en meer zekerheden hebben? Dan moeten we dat regelen."

Rens Lieman: Uber voor Alles, Uitgeverij Business Contact, €20

Willen we dat ze pensioen opbouwen en meer zekerheden hebben? Dan moeten we dat regelen