De vrije school is in opkomst

Een meisje klimt in een prinsessenjurk een houten huisje in. Een paar jongens bouwen met blokken. Het mooie lokaal, versierd met werkjes van kinderen, krioelt van de kleuters. Het ziet er ongeorganiseerd uit, maar schijn bedriegt. Dit is vrij spelen bij de kleuters: vrij, maar ook heel gestructureerd.

Het is ochtend op Vrijeschool Kairos in Amsterdam-Noord. De school voor antroposofisch onderwijs heeft een charmant eigen gebouw in Tuindorp Nieuwendam.

Waar reguliere scholen tegenwoordig vooral leerpleinen en ICT-lokalen willen, heeft deze vrije school een ruim kunstlokaal, een theater en buiten een kippenhok en moestuin. Deze school is zo gewild dat er in oktober 17 kinderen werden uitgeloot. Een andere vrije school in oprichting in Noord trekt elke informatieavond tientallen geïnteresseerden.

Amsterdam telt nu vijf vrije scholen. Amstelveen heeft er ook nog één. De zevende vrije school, Waldorf aan de Werf in Noord, hoopt in 2020 te openen. Het aantal vrijeschoolleerlingen in Groot-Amsterdam is toegenomen van 715 in 2012 naar meer dan 1100 nu. En dat is alleen nog de basisschool.

Landelijk zijn er volgens de Vereniging voor Vrije Scholen meer dan 27.000 leerlingen: 16.000 in het basisonderwijs en 11.500 in het voortgezet onderwijs; een stijging van 35 procent in tien jaar.

Modernere invulling
Twintig jaar geleden stond het antroposofisch onderwijs er minder goed voor. Hilde Steenbergen promoveerde in 2009 aan de RUG op een vergelijking tussen vrije en reguliere scholen. Daar kwamen de antroposofen niet positief vanaf. Kinderen hadden een reken- en taalachterstand en haalden die op de middelbare school ook niet meer in. Zeker 14 vrije scholen werden in 2004 nog als 'zeer zwak' bestempeld door de onderwijsinspectie.

Maar er is sindsdien veel veranderd, zegt Sascha Holthaus, directeur van Kairos. "Vroeger liepen vrije schoolleerlingen rond groep 3 een half jaar achter met lezen en schrijven, maar inmiddels lopen we gelijk." Toetsen is niet meer taboe, voor rekenen en taal is er evenveel aandacht als voor tekenen, muziek en houtbewerking. En op de middelbare school blijven vrije­schoolleerlingen niet meer een jaar extra hangen.

Want de vrije school heeft afgerekend met een heleboel klachten waar niet-antroposofische ouders over struikelden. Scholen geven een modernere invulling aan de traditionele, soms dogmatische Steinerregels.

Zo hoef je op Kairos niet te wachten tot je gewisseld hebt om naar groep 3 (klas 1) te gaan. (Wisselen is in de antroposofische leer een teken dat je klaar bent om te leren lezen, schrijven en rekenen). Ook blijft een leerkracht niet zes jaar aan één klas verbonden. En is er veel meer aandacht voor rekenen en taal.

Geen Spider-Man
Wat nog wel is gebleven: jaarfeesten, elke ochtend een spreuk opzeggen, de herfstmarkt en euritmie (expressief bewegen op muziek). Ook mogen leerlingen niet in een Spider-Manpak naar school, en liever maken ze zelf een etui, dan dat ze er met een van Cars of Frozen aan komen zetten.

Oorlogje spelen op het speelplein is ook niet de bedoeling. Laptops en iPads komen de school niet in. Dat is pas voor als ze tien of ouder zijn. En hoewel zeker niet iedereen tegen vaccinaties is, is het aantal gevaccineerde kinderen op vrije scholen lager dan op reguliere scholen (gemiddeld 78 procent op vrije scholen is gevaccineerd volgens het RIVM).

Dat lieve en natuurlijke, ecologische en aandachtige spreekt veel ouders aan. Het is een binnen de prestatiemaatschappij en de ratrace vol burn-outs.

Bart Hurkxkens, schoolbestuurder van de Geert Grootescholen, hoort dat vaak. "Mensen hebben genoeg van de voortdurende stressfactor van het reguliere onderwijs." En daarbij houden ouders meer rekening met veranderingen op de banenmarkt, blijkt uit onderzoek van de Vereniging van Vrije Scholen.

"Je weet alleen dat werk later anders zal zijn geregeld dan nu. Vrije scholen bieden een breed pakket: sociaal-emotionele ontwikkeling, samenwerken, creativiteit en cognitieve vakken. Dat bereidt kinderen op alles voor," zegt Hurkxkens.

Vrije scholen sluiten ook aan bij de duurzaamheidstrend. Aandacht voor het milieu, voor de natuur, voor zelfgemaakte dingen zijn synoniem met het antroposofische onderwijs, maar spreken ook steeds meer niet-antroposofen aan. Meer dan driekwart van de ouders van vrije­schoolkinderen heeft zelf geen vrije school gedaan, dus het stigma is er wel af.

Hoogopgeleide witte ouders
Monique Volman, hoogleraar onderwijskunde aan de UvA, vindt de populariteit passen in deze tijd, en bijzonder goed bij de Amsterdamse, hoogopgeleide ouder die zijn kind meer wil meegeven dan alleen rekenen en taal. "Veel mensen zijn het toetsen en presteren zat." Maar ze betwijfelt of het vrijeschoolonderwijs bij ieder kind past. "Je moet wel echt wat met kunst of toneel hebben."

De vrije scholen trekken nog altijd voornamelijk kinderen van hoogopgeleide witte ouders. Hurkxkens kent het probleem, maar ook daar gloort hoop op verandering: de nieuwe vrije school Thula in Oost huist in de multiculturele Dapperschool, de nieuw op te richten Waldorf aan de Werf zet stevig in op intercultureel onderwijs met het Offerfeest, Keti Koti en hindoefeesten.

En Hurkxkens heeft ook nog een ander plan: een islamitische vrije school beginnen. "Als het makkelijker was om een school te stichten, waren er al veel meer vrije scholen geweest."

'Hier begrijpen ze mijn zoon wel'

Floor Beuming, werkt voor een ngo, twee kinderen van 4 en 7 op Vrijeschool Kairos in Noord:

"Ik had best wat vooroordelen over de vrije school. Dat ze dogmatisch zouden zijn, op het religieuze af. Maar ik merkte op de gewone school waar mijn zoon eerst zat, dat hij niet met plezier naar school ging. De overgang naar groep 3 vond hij ook heftig."

"'Ik wil niet altijd moeten werken,' zei hij. De leraren begrepen ook niet zo goed wie hij was. Bij de vrije school snapten ze dat wel. Vorige week zei hij ineens: o ik houd zo van school! Voor wie niet gemiddeld is, is het wel iets lastiger. Ik hoor dat als je heel makkelijk of heel moeilijk leert, de vrije school daar minder goed mee om kan gaan."

'Soms lijkt het een beetje op scouting'

Roos van Maanen, docent biologie, heeft twee kinderen van 7 en 10 op Vrijeschool Kairos:

"De oudste vond zijn draai niet op de montessorischool, hij had meer structuur nodig. De vrije school geeft veel houvast. De tafels en de ritmes worden er letterlijk fysiek ingestampt."

"Soms lijkt het een beetje op de scouting. Veel rituelen, elke dag heeft een vast patroon, veel buiten zijn. Als je niet kunt rekenen met een blaadje met een pen, mag je het ook nog zingen, of springen. Het is wel jammer dat de school geen afspiegeling is van de Amsterdamse samenleving, maar verder zijn we heel blij met onze keuze."

'Ouders krijgen allemaal voorschriften'

Evelyn Peelen, marktonderzoeker, moeder van drie dochters, van wie twee op de vrije school Parcival zitten, in Amstelveen:

"Parcival voelde als thuiskomen. Ze werken niet met cijfers, maar met een getuigschrift over de talenten van je kind en wat nog beter kan. Ik vind wel dat de kinderen soms wat braver zijn, alsof ze een beetje worden afgeremd, kind gehouden. Het ouderwereldje vind ik moeilijker. Je krijgt meteen te horen dat je niet met kleurstoffen mag werken, geen suiker, snoep, ze drinken thee en water, alles is biologisch - maar dat komt op andere scholen ook steeds meer voor."

"Vrijeschoolkinderen lopen cognitief soms een beetje achter. We hebben nu bijles voor de middelste georganiseerd. Maar dat ze lekker in hun vel zitten, is het belangrijkst."