Reconstructie: de doodsstrijd van het vervallen MC Slotervaart

Mislukte evacuatie
Consternatie op de vierde etage van MC Slotervaart in Amsterdam-West. Op een dinsdagmiddag in de herfst verzamelen veertig chirurgen, anesthesisten en andere medewerkers van de operatiekamers zich in het complex voor een brandoefening. In vol ornaat - op klompen, in OK-pak en met mutsjes op het hoofd - marcheren ze de afdeling op. Het is half vier, alle patiënten zijn al weg.

Elk team stapt een operatiekamer in. Degenen die patiënt spelen, gaan op de operatietafel liggen. Een brandoefening in MC Slotervaart wordt serieus genomen. De brandveiligheid in het ziekenhuis is al een aantal jaar een bron van zorg, schreef de zorginspectie een paar maanden eerder in een verslag.

De teams spelen serieus mee dat ergens op de afdeling brand uitbreekt. De 'patiënten', die inmiddels een staat van narcose acteren, moeten in allerijl van de operatietafel worden overgeheveld naar een kar.

Compleet met een beademingspompje en infuus worden ze de gang op gereden. In één kamer ontstaat chaos. Het team heeft te weinig tijd om te evacueren en moet noodgedwongen de neppatiënt, nota bene onder narcose, op de operatietafel achterlaten.

"De externe branddeskundige wist niet wat hij zag," zegt een deelnemer later. "Een brandweeroefening, compleet met een dode patiënt," zegt een ander. "Hoe ironisch." De wrange ironie zit in de timing van de oefening, 16 oktober.

Figuurlijk gezien staat MC Slotervaart dan al lang in brand. Precies een week later zal het ziekenhuis uitstel van betaling aanvragen. Twee dagen daarna blaast het Slotervaart zijn laatste adem uit en is het failliet.

Nog meer ironie: veiligheidseisen dreigen in december zelfs het bittere eindfeest voor het personeel in de weg te staan. De ondernemingsraad beweegt hemel en aarde bij de autoriteiten om het feest in hun 'Slootje' te kunnen houden.

Gouden bergen
"Loek Winter werd steeds teleurgesteld in de complexiteit der dingen," vat Steven Fischer - voorzitter van het bestuur van de medische staf - de jaren samen dat MC Groep van zorg­ondernemers Loek Winter en Willem de Boer eigenaar was van het Slotervaart (2014-2018).

Vakgroepen krijgen bij hun entree gouden bergen voorgespiegeld. Neurochirurgie mag uitbreiden; oogheelkunde, bariatrie (maagverkleiningen) en orthopedie mogen verzelfstandigen. Ook zijn er plannen voor een gedeeld laboratorium met het OLVG en een intensive care met het naburige Antoni van Leeuwenhoek, te bereiken per luchtbrug.

Een 'shop-in-shop'-constructie is een terugkerend thema; het ziekenhuis beperkt zich tot zaken die het goed en goedkoop kan doen.

Andere specialismen kunnen worden uitgevoerd door verzelfstandigde vakgroepen die ruimte huren in het gebouw.

Er zijn grootse voornemens om het gebouw op te knappen, met een nieuwe entree, een AH-to-go en een grand café. In de vergezichten zijn Schiphol en de Bijenkorf de inspiratiebronnen.

Van dat alles komt weinig terecht. "Willem de Boer is meester in het enthousiasmeren van mensen, om aan het einde de stekker eruit te trekken," aldus een arts.

De medische staf ligt ook dwars. Het idee van een ziekenhuis light brengt de samenhang en het opleiden van personeel en wetenschappelijk onderzoek in gevaar, menen de artsen. Een reorganisatie voedt het wantrouwen.

Er komen nieuwe mensen afkomstig van de IJsselmeerziekenhuizen - eveneens eigendom van MC Groep. Waar ligt hun loyaliteit, vragen Slotervaarters zich af. Bij de eigenaren of het ziekenhuis? En wat is hun toegevoegde waarde?
De ondernemingsraad (or) probeert tevergeefs de vinger te krijgen achter vermoedens van belangenverstrengeling.

Waarom worden leveranciers ingeruild en runt een bedrijfje met banden met de aandeelhouders de financiële administratie? Is de maandelijkse betaling van tonnen reëel aan Atalmedial, het laboratorium dat mede-eigendom is van MC Groep? Het antwoord van de raad van bestuur - dat meer kwaliteit voor minder geld wordt geleverd - overtuigt niet.

De or heeft ook vragen over Winter en De Boer, die als aandeelhouders van MC Groep ook het ziekenhuis besturen. Met welke pet op? Als aandeelhouder, gericht op het generen van winst, of als directielid, begaan met de toekomst van het ziekenhuis?

Onder druk van de ondernemingsraad onderzoekt een vertrouwenscommissie in 2017 signalen van intimidatie door leidinggevenden. Nadien vraagt de or tevergeefs om de uitkomsten.

Kapotte piepers
Frequent weigerende piepers waarmee dokters moeten worden gealarmeerd, zijn Slotervaartmedewerkers al jaren een doorn in het oog. Bij opeenvolgende directies is er over geklaagd. Een deel van de piepers is vijf jaar geleden vervangen, onder andere voor het reanimatieteam in het ziekenhuis.

Onderling gebruiken artsen veel oudere, vaak haperende piepers. Sommigen hebben de 'oude meuk' opgegeven en lopen met een eigen mobiel door het ziekenhuis. Dat is in strijd met de strenge regelgeving. Maar het personeel maakt er het beste van. Radioloog Evelijn Beuerle blikt terug: "We werden als artsen niet gefaciliteerd om ons werk te doen. Door gebrek aan investeringen."

Als bij een nachtdienst de piepers uitvallen, loopt het personeel extra rondes om de patiënten in de gaten te houden. Een dieptepunt volgt in de zomer van 2018. Als een patiënt in ademnood komt, roept een verpleegkundige van de hartbewaking acuut het reanimatieteam op. De pieper functioneert niet.

Iemand rent door het gebouw om het team op te sporen. Pas na 12 minuten staat de reanimatiekar bij de patiënt, met apparatuur om de ademhaling over te nemen en de patiënt te defibrilleren. De patiënt wordt dan al met de hand gereanimeerd. Tevergeefs.

Was de patiënt ook doodgegaan zonder haperende pieper? Volgens onderzoek van de Calamiteitencommissie van het ziekenhuis was het overlijden 'waarschijnlijk niet te voorkomen geweest' als de reanimatie wel 'geolied' was verlopen. "Feit is dat het sein weigerde in een noodgeval," zegt een anonieme arts. "Dat mag nooit gebeuren."

Kort na het sterfgeval schrijft de Calamiteitencommissie een brief aan de ziekenhuisdirectie, met ook andere, recentere voorbeelden waarbij de pieper het heeft laten afweten. Een 'uitermate zorgwekkende situatie'.

Een arts spreekt de directieleden Willem de Boer en Mariska Tichem op een personeelsbijeenkomst over de financiële malaise aan over het sterfgeval: moeten we het niet hebben over de meneer die vorige week is overleden omdat de pieper het niet deed? Anderen vallen hem bij.

Tichem doet de opmerking af als suggestief.
Dat neemt niet weg dat nog dezelfde dag een aantal artsen walkietalkies van Motorola krijgt, bij wijze van noodmaatregel. Een betrokkene: "Liepen allemaal collega's met zwarte portofoons aan hun broek. Van die dingen die je vroeger als jongetje wilde hebben."

De zorginspectie moet nog een oordeel vellen over de melding van het sterfgeval.

Wantrouwen
In september 2017 trekt Zilveren Kruis aan de bel. Het is gebruikelijk dat de zorgverzekeraar, waar meer dan de helft van de Slotervaart­patiënten is verzekerd, ziekenhuizen vooruit betaalt om de geraamde zorg te leveren.

Maar het aantal behandelde patiënten in MC Slotervaart blijft volgens Zilveren Kruis achter bij de prognoses. Niet voor het eerst, zegt achteraf Olivier Gerrits, directeur Zorginkoop bij de verzekeraar. "Het aantal Zilveren Kruispatiënten was structureel lager dan door het ziekenhuis voorspeld."

Het Slotervaart moet de te hoge voorschotten terugbetalen. Het gaat volgens Zilveren Kruis dan al om 6 miljoen euro. Na het faillissement klaagt mede-eigenaar Loek Winter dat het ziekenhuis is afgestraft als prijsvechter, die minder zorggelden kreeg omdat bepaalde medische handelingen goedkoper werden aangeboden dan elders.

Zilveren Kruis ziet dat anders. Gerrits: "We gaven een totaal­bedrag voor een maximumaantal behandelingen in een jaar. Werd dat aantal niet gehaald, dan was het risico voor ons. Een aantal opeenvolgende jaren behandelde het ziekenhuis minder patiënten dan geraamd. Waardoor ik dacht: ik heb dit jaar te veel betaald."

Terwijl de onvrede hierover in 2017 de kop opsteekt bij Zilveren Kruis, groeit het wantrouwen van de medische staf over de wens van MC Groep om de IJsselmeerziekenhuizen en het Slotervaart te fuseren en op te splitsen in aparte bv's: één voor zorg, één voor facilitaire diensten en één voor het vastgoed.

Economische adviseurs van de medische staf en ondernemingsraad waarschuwen dat de zorg-bv gaat betalen voor geleverde diensten aan de andere bv's, zonder grip te hebben op de hoogte van de rekening. In theorie kunnen zorggelden wegvloeien met ontduiking van het verbod op winst uitkeren in de zorg. Om die reden blokkeert het personeel het plan.

Artsen vinden de directie toch al mistig over de toekomst. Er zijn eindeloze vergadersessies en heidagen over de 'missie/visie', die uitmonden in een dik 'strategiedocument'. Daarin keert de 'shop-in-shop'-gedachte terug. "De raad van bestuur grossierde in platitudes," aldus radioloog Evelijn Beuerle. "Daarom maakten wij een alternatief plan, waarin het Slotervaart overeind bleef als ziekenhuis met alle belangrijke specialismen."

De raad van bestuur houdt de artsen vanaf eind 2017 aan het lijntje met de belofte mee te werken aan het doorrekenen van hun plan, zonder dat dit gebeurt.

Op zoek naar geld
Op 19 maart 2018 waarschuwt de raad van bestuur de medische staf voor de 'zorgwekkende liquiditeitspositie'. Er volgt spoedberaad over het genereren van extra inkomsten en de ene na de andere commissie ziet het levenslicht: een crisisteam, een managementteam, een 'taskforce meer nieuwe patiënten'.

In mei volgen 'doorbraaksessies', dagen waarop het management en artsen brainstormen over hoe ze extra miljoenen kunnen omzetten. Waar Zilveren Kruis de tekorten vooral wijt aan een daling van het aantal patiënten, legt de ziekenhuisdirectie de schuld bij hogere lasten voor inhuur van zzp'ers.

Eigen schuld, zeggen artsen achteraf: vaste medewerkers werden ingeruild voor dure inhuurkrachten. Overigens weerspreken artsen de teruglopende patiëntenaantallen. In een brandbrief van mei 2018 aan de directie spreekt de medische staf van een crisis. "Wij (..) denken dat de huidige aanpak van de raad van bestuur zal leiden tot een faillissement."

De vakgroep bariatrie slaagt er door gebrek aan personeel en ruimte niet in het aantal operaties van ruim 1100 op te voeren tot 1300, waardoor het ziekenhuis 2,5 miljoen euro van de zorgverzekeraar misloopt. De bariatrie-artsen flirten met een overstap naar het OLVG.

Als bestuursvoorzitter Willem de Boer dat ontdekt, dreigt hij hen financieel aansprakelijk te stellen als het ziekenhuis het loodje legt. Met al die donkere wolken die zich samenpakken boven de betonnen kolos aan Louwesweg 6, wekt het 'inspiratiebezoek' in april aan Seattle bevreemding.

Buitenlandse excursie
Onder de hoede van advies­bureau Morgens reist Slotervaartbestuurder Mariska Tichem met een dozijn medewerkers van het ziekenhuis en MC Groep naar het Virginia Mason Medical Center, ooit een probleemgeval maar nu een topziekenhuis.

Het bestuur van de medische staf plaatst vraagtekens bij de reis. Er zijn toch ook slagvaardig opererende ziekenhuizen dichter bij huis? Het is niet de laatste buitenlandse excursie.

Kort voor het faillissement een feit is, volgt een dagtripje naar de Toyotafabrieken in Engeland. Als een lid van de ondernemingsraad bezwaar maakt, krijgt ze te horen dat afzeggen van het opnieuw door een extern bureau georganiseerde reisje duurder is dan het door laten gaan.

Gammele klemmetjes
Dat het slecht gaat in het ziekenhuis, is in de laatste maanden voor het faillissement op verschillende manieren merkbaar. Het pand vertoont steeds meer tekenen van verval. Begin juni is het ziekenhuis de facto vier dagen dicht door klimaatbeheersingsproblemen in de operatiekamers.

Onder druk van de Inspectie vernieuwt de directie wel de operatiekamers, een forse investering. Eerder is beknibbeld op de inkoop van bijvoorbeeld hechtmateriaal, wat bij sommigen als 'draadjesgate' de geschiedenis in gaat. "Er zat een coating op. Als je niet gewend bent om daarmee te werken, schiet je makkelijker uit," zegt een van de specialisten.

Er zijn meer klachten. "Bij operaties worden klemmen gebruikt om bloedingen te stelpen. Wij werkten met klemmetjes die opgelapt waren - refurbished. Een operatie is een delicaat gebeuren. Dan wil je geen klemmetjes die elk moment kapot kunnen gaan."

Om gedoe met de afdeling inkoop te omzeilen knipt een leidinggevende met tekenbevoegdheid tot 10.000 euro de factuur voor nieuwe klemmetjes in vieren. Als dat aan het licht komt, wordt de deal teruggedraaid en blijven de chirurgen aangewezen op de gammele klemmen uit bouwjaar 2010.

Achterstallig onderhoud
Een arts, achteraf: "Normaliter haal je je instrumentarium voor een operatie uit één netje. Nu nam ik er drie mee om zeker te zijn van een geschikte klem."
Een collega vertelt dat de kabels van apparatuur in een operatiekamer bloot komen te liggen, door veelvuldig schuren langs een metalen rand.

Een andere chirurg zegt dat bij een kijkoperatie rook uit het beeldscherm komt. "Er kwamen zelfs vonken uit."

De mankementen worden gemeld bij de leiding. "Maar er gebeurde geen flikker. Omdat het ziekenhuis de laatste maanden achterliep met betalingen, raakten ook materialen op. Leveranciers haakten af. Ik heb meegemaakt dat de pleisters op waren."

"Er werd alleen geïnvesteerd onder druk van de Inspectie," vertelt een andere arts.

"Als het niet anders kon." Als een buitenlandse investeerder na het faillissement het pand inventariseert, becijfert hij dat 60 tot 70 miljoen euro nodig is voor achterstallig onderhoud.

Ondergang
In juli 2018 is er crisisoverleg tussen de zorgverzekeraars en MC Slotervaart. Dan is al een paar maanden duidelijk dat het ziekenhuis niet kan voldoen aan de terugbetalingsverplichting aan Zilveren Kruis voor te veel uitgekeerde voorschotten. Olivier Gerrits van Zilveren Kruis: "Toch gingen we door met bevoorschotten. Eigenlijk streken we weer de hand over het hart."

Vanaf de zomer werkt de Slotervaarttop scenario's uit: van een ziekenhuis light tot een veredelde polikliniek. Later volgt een noodscenario waarin het ziekenhuis binnen afzienbare tijd geheel sluit.

Zilveren Kruis en andere verzekeraars weigeren de gevraagde extra miljoenen. "Je wilt een stabiel bestuur en een duidelijk toekomstplan," blikt directeur Georgette Fijneman terug. "Beide ontbraken." De onenigheid tussen de medische staf en de directie is de verzekeraar niet ontgaan. "Je moet intern draagvlak hebben."

Een aanbod van mede-eigenaar Willem de Boer om het gebouw als onderpand te gebruiken voor het financieren van een 'zachte landing' (sluiting binnen een paar maanden), kan de verzekeraar niet vermurwen. Fijneman: "Als er overwaarde op zit, kan de bank een lening geven. Daarvoor ben je bij de verzekeraar aan het verkeerde adres."

Toezicht van ‘vrienden’

Wat was de rol van de raad van commissarissen in het drama van MC Slotervaart? De toezichthouders hebben hun sporen in de zorg verdiend.

Zoals Elmer Mulder, oud-directeur van het Slotervaart en VUmc, en Diana Monissen, bestuursvoorzitter van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en ex-topambtenaar op het ministerie van Volksgezondheid. Terwijl het ziekenhuis op een ramp afstevende, wekten ze bij betrokkenen niet de indruk dat het alle hens aan dek was.

“We raakten nooit actief in gesprek,” zegt Steven Fischer, voorzitter van het bestuur van de medische staf. “Willem de Boer en Mariska Tichem [bestuurders van MC Slotervaart] zaten er altijd tussen.” Een lid van de ondernemingsraad (or): “Het was twee handen op één buik, de commissarissen en het bestuur. Als wij begonnen over al die niet-gerealiseerde plannen, vonden de commissarissen dat nooit een punt.”

Radioloog Evelijn Beuerle: “Naar ons idee was het een vriendenclubje van de raad van bestuur.” Fischer: “De commissarissen waren kritisch op ons. Met de raad van bestuur vonden ze dat we harder moesten werken en te veel kosten maakten.” Or-lid Roos Blom: “We hebben ze na het faillissement nooit meer in het ziekenhuis gezien.”

Op 25 oktober gaat MC Slotervaart failliet. Enkele tientallen artsen zijn nadien bereid 50.000 euro per persoon te steken in een doorstart.Ze sluiten de handen ineen met een ogenschijnlijk veelbelovende internationale partij, Meritus Health. "Wij waren zeer geïnteresseerd," zegt achteraf Rob Lemaire, hoofd juridische zaken van Meritus Europe.

Onwaarschijnlijke doorstart
"We hadden 10 tot 30 miljoen over voor het hele gebeuren en hadden in totaal 110 tot 120 miljoen klaarstaan om de eerste noden te lenigen en voor verbouwingen." De curator is aanvankelijk enthousiast, maar verlangt meer duidelijkheid over het informele bod van Meritus. Die krijgt hij niet voor de gestelde deadline.

Cardiologie Centrum Nederland (CCN) is dan de enige met wie de curator in november officieel onderhandelt over een doorstart. Complicatie is dat Loek Winter aandeelhouder is bij een werkmaatschappij die is verbonden aan het CCN.

Alle andere betrokkenen vinden het ongewenst dat Winter door de achterdeur weer binnenwandelt. CCN-oprichter Igor Tulevski verzekert iedereen dat dat niet zal gebeuren.

Toch blijft een doorstart uit. Zilveren Kruis heeft er geen vertrouwen in. "Er waren helaas te veel onzekerheden en vragen rond de vastgoedtak," zegt Fijneman over het CCN-plan, waarin sprake is van een aparte bv voor het vastgoed - precies zoals Winter en De Boer eerder wilden. Fijneman: "De structuur hoeft geen probleem te zijn, mits duidelijk is wat dat betekent voor de zorg."

"Da's moeilijk te zeggen," zegt Tulevski van het Cardiologie Centrum op de vraag of zijn aanbod serieus is bekeken. "Ik wil niets insinueren. Maar een doorstart van MC Slotervaart was geen optie. We hadden een mooi plan, maar er is vooral gezocht naar redenen om het niet te doen."

Lees meer: Oncoloog MC Slotervaart: 'Jongens, dit kan zo niet'