De proef op de som: zo smaken dieren als je ze zelf doodt

"Een garnaal die je zelf in zee hebt gevangen, proeft écht anders dan zo'n diepgevroren exemplaar uit de supermarkt." Aan het woord is fotograaf David de Jong (41). En hij weet waar hij het over heeft. 

Samen met fotograaf Tim Stet (43) en vormgever Daniël Gravemaker (41) ging hij drie jaar geleden op een grauwe zondag op garnalenjacht in de Noordzee bij Wijk aan Zee, bewapend met schepnetten en emmertjes. Ze vingen één exemplaar. "Die hebben we met z'n drieën gedeeld." Een karig maal, maar de vangst betekende wel dat de drie Amsterdammers volgens hun eigen, zelf opgelegde regels weer garnalen mochten verorberen.

Die regels luiden als volgt: wanneer een dier eigenhandig gevangen en gedood is, komt het in het zogenoemde Slachtpaspoort te staan - een boekje met dieren die de eigenaar mag eten, omdat hij of zij zo'n dier in de ogen heeft gekeken en geslacht.

Dat klinkt een tikkeltje macaber, maar zo bedoelen De Jong, Stet en Gravemaker het niet. "Het draait met name om bewustwording," zegt Stet. "Waarom weten we niet waar het eten dat op ons bord ligt vandaan komt? En hoezo weet ik niet hoe dat vlees verwerkt wordt?" Gravemaker vult hem aan: "Ik wil niet dat mensen nu massaal eigenhandig dieren gaan slachten, maar het is goed om op onderzoek uit te gaan."

Eenden schieten
Dat op onderzoek uitgaan namen de zelfverklaarde 'stadsmietjes' nogal letterlijk. Drie jaar geleden besloten ze te stoppen met het eten van vlees en vis, om vervolgens langzaamaan hun slachtpaspoort te vullen. Te beginnen met die garnaal.

De Jong: "Dat was ons eerste dier. Je wilt toch een beetje laagdrempelig beginnen. Na dat winterse avontuur mocht ik weer gewoon garnalen eten. Maar het grappige was: ik hoefde ze niet meer. Garnalen uit de supermarkt of van de vishandelaar smaken lang niet zo vers als die ene die wij uit de zee hadden geschept." Stet: "Hier raak je ook de psyche van de mens, hè. Je hebt kou geleden, je hebt je best gedaan. Tuurlijk smaakt zo'n garnaal dan beter."

Toch zijn de vrienden het erover eens: achteloos een broodje garnalensalade wegwerken is er niet meer bij.

Drie jaar en elf dieren later geldt dat ook voor het kluiven aan een kippenbout, een salade met ansjovis, een moot zalm naast de asperges of een burger van sappig lamsvlees. De mannen zijn op eendenjacht geweest, hebben een week lang met Urkse vissers op schol gevist en stroopten het wad af op zoek naar oesters en kokkels.

Stet: "Stuk voor stuk mooie avonturen. Het eenden schieten vond ik geweldig, ik had er echt lol in. Daar voelde ik me achteraf dan weer schuldig over. Maar op het moment zelf was het: dat beest moet dood." De Jong: "Het voelde als een eerlijke strijd, die eenden konden immers ontsnappen. Bij de koe en het varken was dat wel anders."

Opluchting
Ja, beaamt Stet, het doden van de koeien Viola 2463 en Tisja 6405 was geen kattenpis. De koe was het laatste dier dat ze aan hun slachtpaspoort toevoegden, de sinistere kroon op hun werk. "We hebben de koeien die we zouden slachten tot twee keer toe op de boerderij bezocht. Ik heb Tisja geaaid en gevoerd. We hebben onszelf tijdens het project niet gespaard, nee." De Jong: "Maar dat is toch ook het minste wat je kunt doen als je een dier voor eigen gebruik doodt?"

Gravemaker, die zelf geen koe doodde, maar wel bij het proces aanwezig was: "Nadat jullie Tisja en Viola hadden geslacht, zag ik de kleur weer in jullie gezicht ­terugstromen." Stet: "Die opluchting was van korte duur. Want vervolgens realiseer je je wat je hebt gedaan. Een beklemmend gevoel. Waarom kan ik zo gemakkelijk een koe slachten? Is het gewenning of ben ik een psychopaat?"

De Jong: "We kregen felicitaties van de slachters, omdat we de dieren op de juiste manier en zonder al te veel leed hadden gedood. Ik hoorde even bij hun club en dat voelde best wel gek."

Het kijkje in de keuken bij de slachters, de kippenboer en de vissers deed veel vooroordelen de prullenbak in verdwijnen.

Gravemaker: "Dit project gaat eigenlijk niet over dieren, maar over mensen. Ik vond het heel bijzonder om te zien hoe deze industrie werkt. De mensen vertelden met trots over hun vak en we waren overal welkom. Het is goed om ook hun kant van het verhaal te horen." De Jong: "De kippenboer die zijn plofkipcollega verdedigde, zal ik niet gauw vergeten."

Naast het vangen en doden van de dieren was het bereiden van het vlees en de vis een belangrijke pijler van het project. De heren - met De Jong voorop, als de meest culinair onderlegde van het stel - kozen bewust voor recepten waarbij nagenoeg alles van het dier wordt gebruikt.

"Nogmaals: dat is toch wel het minste wat je kan doen," aldus De Jong. Het varken en het lam werden tijdens een diner voor vrienden en familie opgepeuzeld. Ook de koeien Tisja en Viola zullen tijdens een gezamenlijke maaltijd genuttigd worden, maar die dis moet nog komen. In december om precies te zijn, wanneer ook het allesomvattende boek Slachtpaspoort gepresenteerd wordt. 

Stalen mes
De dummyversie van het boek ligt half oktober op tafel in het atelier op de NDSM-werf. "Het is een receptenboek, avonturenboek en fotoboek ineen," zegt Gravemaker. 

Het mag geen verbazing heten dat het gebundelde geesteskind van twee fotografen en een vormgever er prachtig ­uitziet. In de kaft van het boekwerk zit een stalen mes verwerkt.

Sommige bladzijdes zijn bewust aan elkaar ­gehecht. Daarop staan de foto's die weinig aan de verbeelding overlaten en het is aan de lezer om deze pagina's open te snijden en wel of niet geconfronteerd te worden met de expliciete beelden. Stet: "Je slacht als het ware je eigen boek." 

Slachtpaspoort is allesbehalve een belerend vingertje, stellen de makers.

Gravemaker: "Het is tof om te horen dat mensen aan ons project denken wanneer ze voor het schap met vlees staan, maar we willen absoluut niemand tot vegetarisme dwingen. Iedereen is vrij om zijn eigen keuzes te maken." De Jong: "Ik zie het boek als een begin. Onze gezamenlijke ontdekkingstocht is hiermee tot een einde gekomen, nu is het aan anderen om er iets mee te doen."

Slachtpaspoort, met een voorwoord van Arnon Grunberg, is via www.slachtpaspoort.nl te koop voor €48.