Direct naar artikelinhoud
Ten Slotte

Anthon Beeke (1940-2018): sarren als constante in zijn oeuvre

Grafisch ontwerper Anthon Beeke is vooral bekend van zijn spraakmakende affiches, maar hij richtte ook musea in, maakte tijdschriften, logo's, huisstijlen en postzegels.

Anthon Beeke (1940-2018): sarren als constante in zijn oeuvre
Beeld Krijn van Noordwijk

"De portier kan die posters ook maken," fulmineerde grafisch ontwerper Anthon Beeke eens op een bijeenkomst over vormgeving en marketing.

Aanleiding voor zijn toorn waren de minimalistische posters van theater Carré. Die eenvormige knalrode posters met witte gecentreerde letters waren in alles het tegenovergestelde van waar Beeke voor stond. Hij zocht naar een beeld dat de voorstelling omvatte en meer; naar een metafoor en dus niet enkel een droge aankondiging van de feiten.

Een gevleugelde uitspraak is dat een affiche eigenlijk overbodig is, dat het een cadeautje op straat moet zijn.

Dinsdag is Beeke in zijn woonplaats Amsterdam overleden nadat hij onwel was geworden. Hij is 78 jaar geworden. Sinds hij in 2009 getroffen werd door een hersenbloeding kon Beeke niet meer goed werken en had hij moeite met spreken.

Burgermansmoraal
Beeke werd vooral bekend door zijn spraak­makende affiches, vaak gekenmerkt door een rauwe erotiek, voor onder meer Globe, Toneelgroep Amsterdam, Holland Festival, de Bijenkorf, het Stedelijk Museum (onder Wim Beeren) en de KunstRAI (museumdirecteur Rudi Fuchs met een omzwachteld hoofd, vormgever Benno Premsela als boze clown, acteur Dennis Hopper als tribal warrior).

Poster voor de KunstRAI (1997)Beeld Anthon Beeke

Hij richtte ook musea in, maakte tentoonstellingen, boeken, tijdschriften, huisstijlen, logo's, postzegels, catalogi, tv-commercials, verpakkingen, kinderspellen en reclamecampagnes.

Met zijn levenspartner, trendwatcher Lidewij Edelkoort, maakte hij gezaghebbende bladen als View on Color en Bloom.

De in Amsterdam geboren Beeke werd ontwerper omdat hij wilde ontsnappen aan een moeizame jeugd met een alcoholische vader.

Hitweek
In de jaren zestig deed hij mee aan de provoacties in zijn stad; het sarren van de burgermans­moraal was sindsdien een constante in zijn oeuvre. "Er heerste een niet te stuiten drang om de ramen open te gooien," zou Beeke daar later over zeggen.

Via het hippe blad Hitweek rolde hij verder het ontwerpvak in. Beeke maakte spelletjes voor Jumbo en werkte kort bij het befaamde ontwerpbureau Total Design, geleid door zijn vriend én tegenpool Wim Crouwel.

Als reactie op Crouwels New Alphabet, een strikt en streng font, gebaseerd op rechte lijnen en vierkanten, maakte Beeke in 1969 zijn blotemeisjesalfabet.

De dames van de dansgroep Kunst Baart Kracht werden bereid gevonden zich een weekeinde in allerhande posities neer te vleien in het gymnastieklokaal van de Rietveld Academie.

Ze hadden de strikte opdracht gekregen in de dagen voor de fotoshoot uit de zon te blijven; Beeke wilde mooie egale letters, géén roodverbrande lijven met witte bikini­afscheidingen - en Photoshop bestond destijds nog niet. 

Zwierig
Het mooist is de G, die rugpijn moet hebben veroorzaakt. De ingewikkeldste logistieke operatie moet de M zijn geweest, waarin twaalf jonge, naakte vrouwen zijn verwerkt. Twee in de dunne linkerpoot, vier in de dikke rechter, twee in de dunne rechter diagonaal en vier in de dikke linker, kunstzinnig in elkaar gevlochten.

Zo rechtlijnig, koud en onleesbaar als Crouwels letter is, zo zwierig en lichtvoetig, aaibaar, vrij én leesbaar is het antwoord van Beeke.

Misschien nog wel geruchtmakender was het affiche dat Beeke in 1981 maakte voor Troilus en Cressida van het gezelschap Zuidelijk Toneel Globe. 'Seks is oorlog', luidde het motto van ­Gerardjan Rijnders voor zijn Shakespeare-­uitvoering.

Beeke gaf het uiterst plastisch vorm, door een naakte, met olie ingesmeerde vrouw die voorover gebukt staat, met op haar rug een leren paardentuigje. 

De vrouwenbeweging protesteerde luidkeels. Beeke noemde zijn poster een feministisch statement.

Poster voor Troilus en Cressida, (1980)Beeld Anthon Beeke