Klaas Dijkhoff is nog niet klaar voor de wissel

'Eerlijk gezegd baal ik ervan dat ik hier nu weer een stuk over zit te typen. Ik ben de zwartepietdiscussie, met de extremisten aan beide kanten, meer dan beu." Desnoods moet er maar een demonstratieverbod komen. Met zijn Facebookbericht op maandagavond weet VVD-kroonprins Klaas Dijkhoff deze week weer alle aandacht op zich gericht.

Dijkhoff beweert dat hij er van baalt, maar hij weet precies wanneer hij een steen in de vijver moet werpen om zich te profileren. Tenslotte is hij degene die de VVD-kiezer straks naar de stembus moet zien te krijgen. Zo ging het ook met zijn blog over een mogelijke vaccinatieplicht, zijn vertrek uit de katholieke kerk en zijn pleidooi voor kernenergie.

Hij stelt zich in die filmpjes op als de redelijke oom die in gewonemensentaal het gezond verstand bepleit. Een toon die kiezers moet aanspreken. Zijn Zwarte Pietfilmpje scoort binnen 12 uur 3100 likes en wordt 700 maal gedeeld.

Maar wat eerst verfrissend was, oogt na een jaar als een maniertje. "Het gaat nog te veel over zijn dingetjes, over de vorm," klaagt een liberaal - anoniem. "Wat Dijkhoff doet is op een beetje brutale manier zoeken naar wat aanspreekt bij jonge kiezers," zegt Onno Hoes, waarnemend burgemeester in Haarlemmermeer en voorzitter van de VVD-regio Zuid.

"De gevestigde orde in de partij denkt: is dat het nou? Klaas zoekt de juiste toon en met vallen en opstaan zal hij die toon vinden. We staan nog steeds netjes in de peilingen. Er zou minder ruimte voor het experiment zijn als we tien zetels minder zouden hebben."

Hoes is nog niet uitgesproken of burgemeester Marco Out van Assen bedankt donderdagavond als VVD-lid vanwege Dijkhoffs stijl en inhoud.

"Het opstappen van Out was voor mij een verrassing, maar ik herken dit sentiment bij een deel van het bestuurlijk kader in de provincie en de gemeenten," zegt Arjen Gerritsen, voorzitter van de bestuurdersvereniging van de VVD en burgemeester van Almelo.

"Ik hoop niet dat er meer volgen. Dijkhoffs stijl biedt kansen, maar een deel van de achterban raakt er door in verwarring. Door die duidelijke taal laat Dijkhoff soms de nuance weg, die juist bestuurders zo helpt in hun werk. Misschien is het soms te populistisch."

Gerritsen verwacht actie van de partijtop. "Dit opstappen van Out kan niet zonder consequenties blijven. De leden moeten deze situatie gaan bespreken; de VVD is een ledenpartij."

Hondenbaan
De fractievoorzitter van de grootste regeringspartij heeft in de regel een hondenbaan, valt niet op en moet alle kikkers de kruiwagen houden. Aan dat profiel weigert de man uit Breda te voldoen. Dijkhoff heeft een informeel mandaat van de partijtop om te experimenteren en de randen op te zoeken, bevestigt een ingewijde.

"Klaas Dijkhoff is de man die nadenkt over de toekomst, hij is de man die dat bij ons trekt," zegt Annemarie Jorritsma, VVD-lijsttrekker in de Eerste Kamer. "Klaas is van de nieuwe generatie en pakt het op een manier aan die zelfs Rutte niet doet."

"Een deel van de gesettelde VVD'ers vindt die stijl best moeilijk. Het is niet erg dat Klaas soms een fout maakt, dat hoort erbij. Hij moet er wel scherp op zijn dat hij de hele partij meeneemt. Het gaat nu zo snel via sociale media, dan weet het hele land het al, maar de partij nog niet. Hoe dicht je die kloof?"

Aansluiting
Kilometers moet Dijkhoff maken, ervaring opdoen en een team bouwen. Hij voert een jonge, onervaren fractie aan: de helft van de 33 leden is na 2017 Kamerlid geworden.

"We zijn nu acht jaar de grootste partij, we hebben de minister-president," zegt Kamerlid Dilan Ysilgöz.

"Je moet opnieuw om je heen kijken. Je moet de bereidheid hebben te luisteren. Wat leeft er nu? We willen aansluiting houden met de polsslag van de samenleving. We willen in de fractie weten hoe het echt zit."

Rutte heeft formeel nog niet besloten of hij nog opgaat voor een nieuwe periode als lijsttrekker. Dat zal er ook aan liggen hoe lang dit kabinet blijft zitten. Hoewel de VVD in de peilingen nog steeds de grootste is, weet de VVD-top dat elke regeringspartij een houdbaarheidsdatum heeft. Die rapporten over wat allemaal fout ging bij het CDA in 1994 en 2012, met het logische advies om te gaan herbronnen, die wil Dijkhoff voor zijn.

'Blijf weg van populisme'
Splinter Chabot, voorzitter van JOVD, de jongerenafdeling: "Wat mij opvalt, is dat we ons best doen geen bestuurderspartij zonder kleur te worden. We moeten wegblijven van populistisch geneuzel en integriteitsschandalen. De VVD is als een moeder die soms een zwarte sluier om zich heen heeft. Je hoopt dat ze fris en jong blijft."

Hij kritiseert Dijkhoff die argumenten van tegenstanders van vaccinatie afdeed als 'pseudo-interessante bullshit'. Chabot: "Woorden als bullshit in het politiek debat, daar moeten we van weg blijven. Mensen mogen van ons als grootste partij verwachten dat de toon netjes is. Dat lukt Klaas niet altijd."

VVD'ers vinden dat Dijkhoff er nog niet is. Bij zijn zoektocht naar een nieuw electoraat is hij soms te plat populistisch, vinden ze. "Hij moet nog vier, vijf jaar rijpen,' zegt een oudgediende. In de Tweede Kamerfractie was er kritiek op de nonchalante toon van Dijkhoff bij de algemene politieke beschouwingen. Alsof hij nog steeds mee deed aan het tv-spelletje De Slimste Mens.

In de tussentijd hoopt de VVD dat het kabinet niet valt, zodat de opvolgingskwestie nog niet aan de orde is. Volgens Chabot is Dijkhoff een wonderboy. "De VVD is nog Mark Rutte en Mark Rutte is de VVD. Dat is ook kwetsbaar."