Ajax-trainer Erik ten Hag, een man met een plan

Trots. Blij. Zo omschreef Erik ten Hag zijn gemoedstoestand dinsdagavond na de 2-0 zege op AEK Athene.

Hij glunderde in het warme perszaaltje van het Olympisch Stadion. En een biertje, ja, daar had hij wel trek in. Maar uitbundig was hij niet. "Ik geniet van het werken met deze spelers en staf. De jongens klitten aan elkaar. Ze dagen elkaar uit, worden nog steeds beter. Een prachtig proces. Maar we zijn nog niet klaar. Er zit meer in dan dit. Daarom ben ik blij en trots, maar nog niet uitbundig."

De eigengereide, zelfbewuste en ambitieuze trainer Erik ten Hag (48) werd ruim een jaar geleden door technisch directeur Marc Overmars losgeweekt bij FC Utrecht. De twee hebben een klik.

Overmars refereerde onlangs aan de eerste, moeilijke maanden van de coach in Amsterdam. "Erik ten Hag moest wennen aan Ajax en de Ajaxsupporters misschien nog wel meer aan Erik ten Hag. Dat had ik ook toen ik hier als speler terechtkwam, als boertje uit het oosten. Wij kijken de kat uit de boom. Amsterdam is anders. Recht voor zijn raap: wat moet die Tukker hier? Erik heeft wel een stormpje moeten overleven. Zo gaat dat in het leven."

Wat nou weer?
In het leven van Ten Hag speelt Clemens Zwijnenberg (48) een grote rol. Ze zijn jeugdvrienden, die het allebei tot profvoetballer schopten. Ze voetbalden samen bij FC Twente, later speelde Zwijnenberg nog twee seizoenen voor Feyenoord.

"Ik ken Erik vanaf mijn twaalfde, toen we in de Twentse selectie zaten. We waren eigenlijk meteen vrienden. Ik speelde bij KVV Losser, hij bij Bon Boys uit Haaksbergen. Erik was een mannetje. Als de trainer vroeg: zijn er nog vragen? Ging dat vingertje van Ten Hag weer omhoog. Ik kon dat wel waarderen, maar soms had je ook het gevoel van: wat nou weer? Neem toch eens wat aan van de trainer. Krijgen we weer zo'n hele discussie. Maar hij wilde gewoon alles weten en hij denkt overal over na."

Volgens Zwijnenberg laat Ten Hag zich niet van de wijs brengen door tegenslag. Heel geleidelijk streeft hij zijn doelen na.

"Op zijn twaalfde had hij al een plan en dat volgt hij nauwgezet. Ook als trainer doet hij dat. Stapje voor stapje. Jeugd getraind, hoofd opleidingen geweest, ­assistent bij PSV, in het buitenland gewerkt bij Bayern München, hoofdtrainer eerste divisie, hoofdtrainer eredivisie."

Die eredivisieclub was FC Utrecht, waar Ten Hag ook een seizoen (1995-1996) had gevoetbald.

Robin Pronk, voormalig jeugdtrainer van Ajax, was trainer van het beloftenelftal toen Ten Hag in 2015 aantrad als hoofdtrainer. "Ik kende Erik niet, maar hij kon bij Utrecht doen waar hij goed in is: de organisatie naar zijn hand zetten, alles perfectioneren en een profklimaat scheppen. Zoveel mogelijk voorwaarden creëren om tot prestaties te komen. Hij is een manager, een regelaar. Dat wordt, behalve visie en vakkennis, ook van de huidige generatie trainers verwacht."

Duidelijkheid. Discipline. Ten Hag bepaalde de kaders, op het veld en daarbuiten.

Pronk: "Hoe gaan we spelen? Hoe maken we dat trainbaar? En wie is waarvoor verantwoordelijk? Maar hij maakte op het trainingscomplex ook een strikte scheiding tussen de ruimtes waar de jeugdtrainers zich mochten begeven en de ruimtes die waren bestemd voor de A-selectie. Er volgde een ander dag- en trainingsritme, er moest anders worden gegeten. FC Utrecht is een sociale volksclub, waar je zo even binnenwipt. Mensen hebben bepaalde privileges. Als je daaraan tornt, roept dat weerstand op. Die mensen moet je niet tegen je krijgen. Er zijn wedstrijden - dat maakt elke trainer mee - die je móet winnen. Het dubbeltje moet de goede kant op vallen. Erik ten Hag is op die momenten in staat het schip op koers te houden. En rustig te blijven."

Achter elke boom een vijand
Bij Ajax nam Ten Hag het roer halverwege vorig seizoen over. Hij sloeg meteen zijn piketpalen, maar wist in zijn eerste zes maanden niet bij iedereen de juiste snaar raken.

Binnen de club werd hij met argusogen bekeken. Je zou kunnen zeggen dat Ten Hag achter elke boom een vijand vermoedde, maar je kan ook zeggen dat bij Ajax achter elke boom een vijand stáát. Vijanden die (meestal) je vrienden worden als je wint.

Hij slaagde er niet in de eerder in het seizoen opgelopen averij goed te maken. PSV werd kampioen.

Ten Hag wist dat de kritiek zou komen. In NRC: "Op het moment dat je niet wint, kijkt iedereen naar de trainer. Alles wordt gewikt en ­gewogen. Maar we moeten ook niet doen of dat abnormaal is. Dat gebeurt bij elke club. Alleen hier: Ajax heeft 4 miljoen volgers op social media, meer dan alle eredivisieclubs bij elkaar. Dit betekent dat iedereen er wat van vindt. Intern is Ajax een vereniging. Veel meningen: de jeugd, de amateurs. Vele stromingen. Natuurlijk de groep van ex-spelers, vaak grote spelers. Bij Ajax krijg je nooit alles controleerbaar. Onmogelijk."

Het was vooral belangrijk dat de cohesie tussen Ten Hag en zijn spelers groeide. Dat lukte, geholpen door het succes in de voorronden van de Champions League en door hoe dat ging: met aantrekkelijk spel, plezier, beleving en over­tuiging.

De trainer stelde zich meer open voor feedback uit de spelersgroep, die in de zomer een impuls kreeg: Daley Blind, Dusan Tadic en Zakaria Labyad kwamen, Hakim Ziyech bleef.

Daley Blind is vol lof over de 'heel gedisciplineerde' Ten Hag. "Hij weet voor elke wedstrijd hoe hij de tegenstander wil bestrijden. Hij is duidelijk en heeft een goede manier gevonden om met de spelers te communiceren. Dat gaat beter dan voorheen, begrijp ik van andere jongens. Hij is heel open, het is leuk om met hem te sparren. Hij houdt van praten over voetbal, ook tactisch, hij is een liefhebber. En je ziet hoe we spelen; daar zit een idee achter."

Volgens Fred Rutten, die Erik ten Hag ooit aanstelde als zijn assistent bij PSV, beschikt de trainer over een groot analytisch vermogen. "Niet alleen ten aanzien van het spel, maar ook buiten het veld. Welke processen zijn er gaande? Daar heeft hij goed oog voor."

Pronk noemt hem sociaal en empatisch. "Dat is niet het heersende beeld, maar zo heb ik hem wel ervaren. In de periode dat mijn vader (oud-Ajacied Ton Pronk) erg ziek was, gaf hij mij de ruimte om weleens eerder weg te gaan. Hij begreep het als ik er even niet kon zijn. Erik is meelevend op het persoonlijke vlak, hard op het zakelijke: de wedstrijden en de trainingen. Er was weleens wrijving tussen ons. Maar dan zei hij: zonder wrijving geen glans."

Zwijnenberg: "Erik werkt hard. In de weken van de Champions League val ik hem niet lastig. Dan app ik niet, bel ik niet. Ik ben bij Bayern München-Ajax geweest. Had hij kaarten geregeld. Dan belt hij wel de volgende dag. Vond je ervan, had je goeie plekken? Hij is een gentleman. Ik ben zelf trainer van EMOS, een vierdeklasser. We hebben twee keer de nacompetitie gehaald. Dan komt hij wel kijken."

Ten Hag heeft volgens Zwijnenberg het maximale uit zijn carrière als voetballer gehaald. Hij miste de snelheid voor de echte top, maar op tactiek, inzicht en met zijn traptechniek is hij ver gekomen.

"Hij wil ook het maximale uit zijn trainerscarrière halen. Hij komt uit een ondernemersgezin. Hard werken, verantwoordelijkheid nemen, niet afhankelijk zijn van anderen. Hij gaat niet links- of rechtsom maar rechtdoor. Dat wil hij terugzien bij zijn spelers."

Overmars: "Erik is een resultaattrainer die ­alles uit spelers kan halen en een team weet te creëren. Ajax moest stappen zetten, maar dat geldt voor Erik net zo goed. Hij wil naar de top. Spelers willen dat, en de rest van de staf ook."

Bij FC Utrecht baalden ze dat Ten Hag vorig seizoen spoorslags vertrok naar Ajax, maar toch wordt er lovend over de trainer gesproken. Pronk: "Hij is in het begin wel vervloekt, omdat er toch mensen zijn die niet veel van topsport snappen, of er heel anders tegenaan kijken. Hij heeft tegen heilige huisjes aangeschopt, maar het resultaat was ernaar. De erkenning volgt dan achteraf. Zo gaat dat vaak."

Ten Hag heeft een rotsvaste overtuiging als het op voetbal aankomt. Zwijnenberg: "Uren en uren konden wij over het spelletje ouwehoeren. En dan ging het soms hard tegen hard. Mooi man. De volgende dag was alles weer koek en ei. Zoals ik al zei: Erik is wel een mannetje. Als speler van FC Utrecht droeg hij na twee weken al de aanvoerdersband. Die zullen ook wel gedacht hebben: wat is dat dan? Maar dat deert hem niet. Hij is overtuigd van zichzelf. Toen ik bij Feyenoord speelde en Erik bij FC Twente, ging hij mij even vertellen hoe we met Feyenoord moesten voetballen. Ja, hallo!"