Direct naar artikelinhoud

De affaire rond Halbe Zijlstra raakt ook premier Mark Rutte

De affaire rond Halbe Zijlstra raakt ook premier Mark Rutte. Zijn politieke antenne liet hem in de steek, constateren oud-ministers. Zij waarschuwen: wie lang aan de macht is, verliest soms het zicht op de werkelijkheid.

en
Rutte blijft onvermoeibaar zelfvertrouwen uitstralenBeeld ANP

Rutte heeft er vaste uitdrukking voor. Hij is als premier 'de minister van algemene zaken, niet van álle zaken'. Dus geheel volgens dat mantra bemoeide Rutte zich naar eigen zeggen niet al te veel met de leugen van de inmiddels gevallen minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra.

Toen die twee weken geleden opbiechtte dat hij vanaf 2016 had gelogen dat hij in een datsja met Vladimir Poetin was beland, hield Rutte zich afzijdig.

Nogal verwonderlijk voor een premier die te boek staat als een enorme controlfreak. Die altijd gespitst is op politieke valkuilen. Als Rutte ook maar de zweem van een probleem ruikt, belt een sms't hij zich een breuk.

Voormalig minister Schippers nam zelfs de telefoon niet meer op als Rutte vijf keer in een kwartier belde om te checken of een potentieel politiek brandje al gesmoord was. En diezelfde Rutte zou het nu aan Zijlstra hebben gelaten om met een biecht in de Volkskrant te komen?

Micromanager
Zelf noemt de premier het een 'inschattingsfout'. Maar iedereen die met hem heeft samengewerkt, kan zich dat nauwelijks voorstellen. PvdA-leider Lodewijk Asscher trok de lezing van Rutte openlijk in twijfel. Als vicepremier zag hij bijna vijf jaar lang dagelijks hoe Rutte als micromanager als een bok op de haverkist zat. "Iemand met zo veel ervaring?"

Maar juist die ervaring kan je inschattingsvermogen in de weg zitten, zegt oud-minister Hans Hillen.

De CDA-politicus zag van dichtbij twee CDA-premiers tegen het einde van hun carrière ook inschattingsfouten maken die ze voordien nooit zouden hebben gemaakt, Ruud Lubbers en Jan Peter Balkenende zagen hun loopbaan allebei in schandaaltjes en gedoe eindigen. "Als je langer aan de macht bent, ga je dingen eerder relativeren."

Uiteindelijk kan zo het gevoel verdwijnen hoe bepaalde uitspraken of beslissingen worden uitgelegd. "Het gevaar van lang aan de macht zijn is dat je alles al een keer voorbij hebt zien komen," zegt Hillen. "Waar je voorheen scherp was: loopt dit niet uit de hand, denk je na een zoveelste keer makkelijker: wat een opwinding allemaal om niks."

In dit geval ging het ook nog eens om Zijlstra, met wie Rutte elke dag intensief samenwerkte. Als die zegt: 'joh, er speelt een dingetje maar ik los het op', zal Rutte minder alert reageren dan wanneer het om een minister ging met wie hij niet zo goed bevriend is.

Rutte staat erom bekend dat hij soms loyaler is dan goed voor hem is. Net als bij de gevallen VVD-bewindslieden Opstelten, Teeven, Van der Steur en Hennis bleef de premier achter Zijlstra staan tot het einde. Als gevolg daarvan stralen de affaires ook op hem af. Steeds werden feiten - ook uit zijn naam - zo gunstig mogelijk voorgesteld. Of fouten pas erkend als ontkennen geen zin meer had.

Robuuste relatie
"Het ligt eraan wie in zijn ploeg een fout maakt," denkt Bram Peper. De PvdA'er werkte nauw met de premiers Wim Kok en Joop den Uyl. Peper weet uit ervaring dat leiders die voortdurend problemen moeten oplossen, vaak leunen op mensen die ze vertrouwen. Zekerheidjes waar je met je drukke agenda dan geen omkijken meer naar hebt.

Het gevaar van lang aan de macht zijn is dat je alles al een keer voorbij hebt zien komen

"En juist Rutte werkt het liefst met vertrouwelingen. Met iemand als Opstelten en nu Zijlstra had hij zo'n robuuste relatie dat hij wellicht sneller dan bij anderen dacht: dit lost hij vast op."

Van enige roest op Ruttes politieke antenne is geen sprake, zegt zijn omgeving. Na alle voorgaande schandaaltjes of verbroken beloftes werd voorspeld dat zijn teflonlaag nu echt zichtbaar te lijden had onder erosie. Maar elke keer weer bleek de kiezer het hem te vergeven. Rutte zélf deed er deze week dan ook zo laconiek mogelijk over: "Mijn carrière is een aaneenschakeling van verkeerde politieke inschattingen."

In een peiling uit oktober bleek Rutte (na onderwijsminister Arie Slob), onder kiezers de minister die 'het meeste vertrouwen' geniet. En ondanks alle affaires en gebroken beloftes in het verleden, handhaafde de VVD zich in de laatste twee verkiezingen.

Hillen waarschuwt echter. Net als het CDA destijds is de VVD een geoliede publiciteitsmachine geworden. "Het verhaal van Zijlstra werd uitgevent om te laten zien hoe geschikt hij was voor zijn post. Uiteindelijk heeft iedereen daar een hekel aan en gaan mensen zoeken naar onjuistheden. Rutte heeft onderschat dat al dat gespin op een gegeven moment tegen je gaat werken."

Rutte zélf deed er deze week zo laconiek mogelijk over: 'Mijn carrière is een aaneenschakeling van verkeerde politieke inschattingen'