Direct naar artikelinhoud

Ombudsman: 'Amsterdam zit in een handhavingscrisis'

Fietsers die door rood rijden, coke op scholen, dronken toeristen... Wie doet er wat tegen? We zitten, zegt de ombudsman, in een handhavings­crisis. 'Mensen denken: ik ben gekke henkie niet.'

Ombudsman: 'Amsterdam zit in een handhavingscrisis'
Beeld Mathilde Bindervoet

Een typisch Amsterdamse oplossing. Er komen vuurwerkvrije zones: bewoners kunnen hun eigen straat, pleintje of speeltuin aanwijzen als gebied waar geen vuurwerk mag worden afgestoken. Maar: deze bewoners worden wel geacht zelf de rotjes uit hun tuin te weren.

De gemeente, schrijft burgemeester Femke Halsema, stelt geen 'handhavingscapaciteit' beschikbaar. ­Bewoners kunnen een bord krijgen om hun wensen kenbaar te maken.

Die Amsterdammers beginnen zich zo lang­zamerhand af te vragen waar wel nog wordt ­gehandhaafd. Niet in het verkeer, is de indruk. Een briefschrijver in de krant van donderdag: 'Ik werd weer eens geconfronteerd met het feit dat de meeste fietsers zonder licht rijden. Ik had de grootste moeite al die spookfietsers te zien die uit het niets opdoken.' 

'Sommigen vinden dit tot de lokale folklore behoren. Het is echter nogal bizar dat veel van die fietsers wél de nieuwste smartphone hebben, maar dat ze een lullig fietslampje niet kunnen organiseren.' 

'Handhaven is blijkbaar een kansloze zaak: het bekeuren van fietsers zonder licht is alleen iets wat oudere Amsterdammers zich, met enig heimwee, kunnen herinneren.'

Dubbel verval
Een andere briefschrijver, eerder deze week: 'Met mijn zoon van drie reed ik in de auto door de stad. Onderweg ontweken we alle door rood rijdende fietsers, en zagen we meerdere auto's ook door rood rijden.'

'Mijn zoon vond dat de ­politie moest komen. Ik zei dat hij het mocht zeggen als hij politie zag. Tevergeefs heeft hij twintig minuten uit het raam gekeken. Amsterdam, ga handhaven!'

Ombudsman Arre Zuurmond vat het bondig samen: Amsterdam verkeert in een hand­havingscrisis. Zondag zei hij, in een debat in De Balie over 'de stad waar alles kan', dat het probleem nog veel groter is dan we allemaal denken. 

"We hebben 2000 illegale taxi's rondrijden, er gaat 4 kilo coke per dag door, in veel winkels zijn ATM's van buiten Europa geplaatst, dat zijn witwasmachines. En coke is de norm op middelbare scholen geworden."

Gekke henkie
Als je maar lang genoeg niet handhaaft, zegt hij in een gesprek met deze krant, gaan mensen zich niet meer aan de regels houden. 

Hij noemt het dubbel verval: eerst verdwijnt de hand­having, daarna houden de mensen zelf op met het uitdragen van de norm. Bondig samengevat: "Dan denken mensen: ik ben gekke henkie niet."

Hij heeft het dan niet alleen over door rood licht fietsen of te hard rijden. Hij noemt het voorbeeld van een medewerker van de Belastingdienst die hem zei in bepaalde delen van Amsterdam niet meer te controleren 'omdat hij geen kogelwerend vest heeft'. 

Of het verhaal van een aannemer die hem vertelde werk mis te ­lopen doordat hij weigert zwart geld aan te ­nemen. "Amsterdammers lachten hem dan in zijn gezicht uit, en zeiden dat ze dan wel naar ­iemand anders gingen."

'Ouwe grijze kutkop'
Zuurmond logeert op dit moment op de Wallen, om zelf te ervaren hoe het er daaraan toegaat. Eerder deed hij hetzelfde in de Leidsepleinbuurt. Zijn observaties zijn ontluisterend.

Mijn zoon vond dat de politie moest komen. Ik zei dat hij het mocht zeggen als hij politie zag

Toen hij bij wijze van experiment vijf mensen probeerde aan te spreken op hun gedrag, ging het bij de tweede al mis. Een jongen die hij terechtwees omdat die iets op de grond had gegooid antwoordde hem: "Hé ouwe grijze met je kutkop. Waarom leef je nog? Wil je dood?"

Volgens Zuurmond zijn binnenstadbewoners aan hun lot overgelaten en zijn delen van het centrum onleefbaar. Zijn conclusie: "Waar de overheid te veel op de achtergrond treedt, ontstaat een jungle."

Amsterdam heeft ruim 400 handhavers in dienst, en huurt er nog eens 95 in. Handhavers hebben, aldus de gemeente, een centrale rol in de openbare ruimte, 'vooral met betrekking op de aanpak van overlast en hinder (leefbaarheid)'. De politie gaat over handhaving van de openbare orde en veiligheid. 

Zonder licht door rood
Het aantal handhavers en hun bevoegdheden is al jaren onderwerp van discussie. Vorig jaar september zei de toenmalig directeur Hand­having, Rienk Hoff, in Het Parool: "We mogen handhavers uit het openbaar vervoer niet op de uitgaanspleinen inzetten als ze daar harder nodig zijn. Omgekeerd kunnen we de handhavers van de pleinen niet naar het openbaar vervoer sturen als de situatie daarom vraagt." 

Ook vond hij het vreemd dat handhavers wel stilstaande verkeersdeelnemers mogen bekeuren, maar geen rijdend verkeer. "Dat kan ik moeilijk uitleggen aan het publiek. Wel iemand bekeuren die op de stoep parkeert, niet optreden tegen fietsers die zonder licht door rood rijden."

Hoff is net vertrokken als directeur. Navraag bij de gemeente leert dat de situatie niet is veranderd. 

Handhaving is ook een kwestie van keuzes maken, zegt Zuurmond. "Jaarlijks worden er in Amsterdam 40 miljoen parkeerscans gemaakt. Dat leidt tot 700.000 boetes, en dat zorgt ervoor dat bijna iedereen betaalt voor parkeren.

Waar de overheid te veel op de achtergrond treedt, ontstaat een jungle

Sterker: iedereen betaalt voor zijn parkeer­vergunning, omdat je weet dat de dág nadat je vergunning is verlopen, de eerste boete binnendruppelt. En twee dagen later weer een. En twee dagen later weer. 

Dit gebeurt met technologie waar jaren aan is gewerkt. Dat is een keuze. Je zou kunnen zeggen: werk dan ook aan een techniek die overschrijdingen van het alcohol­verbod detecteert, bijvoorbeeld." 

Onderkoeld: "Je kunt je afvragen wat de maatschappelijke schade is van een uur niet betalen voor het parkeren van je auto."

Moreel verval
Hij is natuurlijk in gesprek met de gemeente Amsterdam over het tekort aan handhaving. "Zij delen mijn zorg. Er wordt hard aan gewerkt, en er is ook al een en ander verbeterd. Het vuil wordt beter opgehaald, er rijden 's avonds meer ploegen rond." 

Maar er blijft, benadrukt hij, enorm veel mis. "Mensen vinden het doodnormaal dat er 2000 snorders in de stad rondrijden, ik niet. Er gaat 19 miljard euro om in chemische drugs. Dat geld gaat ergens naartoe en komt ergens vandaan. Dit is echt erger dan 25 jaar geleden."

Daar is niet iedereen het mee eens. "We maken ons al 4500 jaar zorgen om moreel verval," zegt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. 

"Maar eigenlijk ligt de stad er nu goed bij. Denk aan de vechtpartijen tussen groepen jongeren in de jaren vijftig van de vorige eeuw, het openbaar dronkenschap in de Jordaan in de jaren dertig. In de jaren zeventig was het zo gevaarlijk op de Wallen dat de politie zich er niet durfde te vertonen."

Wishful thinking
En toch maken mensen zich zorgen. Wat doet het met mensen als de overheid niet meer optreedt? Ombudsman Zuurmond: "Een deel denkt: waarom zou ik me dan nog aan de regels houden, en een deel gaat zich onveilig voelen."

Je kunt je afvragen wat de maatschappelijke schade is van een uur geen parkeergeld betalen

Regels zonder sancties bestaan niet, zegt Pont. "Je hebt intrinsieke en extrinsieke motivatie. Als je intrinsiek gemotiveerd bent, heb je geen handhaving nodig." 

"Een topsporter die om tien uur moet gaan slapen zodat hij beter presteert, die hoef je echt niet om kwart over tien te bellen of ie wel in zijn bed ligt. Maar als je niet uit jezelf gemotiveerd bent, heb je een wet nodig, een ­politieagent. Anders werkt het niet."

Het voorstel voor de vuurwerkvrije zone zonder handhavers noemt hij wishful thinking. "Als dit werkt, kun je het hele politieapparaat wel afschaffen. Je moet dus nu, als je een vuurwerkvrije zone hebt, tegen je eigen buurvrouw zeggen dat je niet wilt dat ze daar een rotje afsteekt. Maar dat is niet haar afspraak, dus dat wordt een lastig verhaal: je hebt geen enkel gezag, het is burger tegenover burger." 

Sterker: hij verwacht dat dit plan voor extra conflicten kan zorgen. "Vroeger kon je je erbij neerleggen dat er vuurwerk werd afgestoken, omdat dat nu eenmaal mag. Maar nu heb je een soort moreel recht om ertegen te zijn. Maar je hebt niets in handen."

Relbestrijding
Massapsycholoog in ruste Jaap van Ginneken ziet het iets genuanceerder. "Wat denk je dat er gebeurt als je met een bus ME'ers tussen de dronken Britten op de Wallen gaat staan om het alcoholverbod te handhaven? Het is het klassieke dilemma van de relbestrijding." 

"Je weet dat ingrijpen van de politie de situatie kan verergeren. Vuurwerk afsteken wordt gezien als een traditie, een recht. Daarbij komt dat het een wat lullige, lange avond is. Dus tegen twaalven is iedereen al behoorlijk aangeschoten. Als je er dan met een peloton ME'ers tussen gaat staan, word je mikpunt van oproerkraaiers." 

Zelf je vuurwerkvrije zone organiseren, vindt hij geen gek idee. "Maar dan moet je misschien wel van tevoren een folder verspreiden met: hier willen we geen rotjes. Maar ja, dat kan ook weer agressie oproepen." 

Hij zucht. "Ik zou niet in de schoenen van Femke Halsema willen staan."

Je hebt intrinsieke en extrinsieke motivatie. Als je intrinsiek gemotiveerd bent, heb je geen handhaving nodig

Wie fluit er een agent na?

Verbod op straatintimidatie
De gemeenteraad stemde er al jaren ­geleden mee in, maar de maatregel die vooral vrouwelijke Amsterdammers moet beschermen tegen nafluiten, sissen en uitschelden heeft nog geen verdachten opgeleverd.

Probleem: ­alleen vast te stellen door overtreding op heterdaad, en wie fluit er nu een politieagent na? In Rotterdam lukt het wel, daar staan de eerste twee verdachten in ­december voor de rechter.

Alcoholverbod Wallen
Officieel staat er een boete van 95 euro op het nuttigen van een alcoholische consumptie op de Wallen, maar hand­havers en politie geven er geen prioriteit aan. 

Op zomerse dagen wordt het ver­bod door toeristen massaal overtreden. Winkeliers faciliteren dit door bier en wijn breed uit te stallen in hun etalages.

Door: Ruben Koops