CDA en D66: nieuwe verkiezingen als Rutte vertrekt

Over de toekomst van premier Mark Rutte wordt al maanden gespeculeerd. Na de Europese verkiezingen van komend voorjaar komt de post van voorzitter van de Europese Commissie vacant.

Die wordt nu vervuld door de Luxemburger Jean-Claude Juncker. Ook wordt Rutte getipt om eind volgend jaar Donald Tusk op te volgen als president van de Europese Unie.

Wat CDA en D66 betreft, de grootste regeringspartners van Rutte, is een tussentijds vertrek van de premier niet zonder consequenties. Dan valt het kabinet, waarschuwen ze.

"Theoretisch zijn nieuwe verkiezingen niet nodig. Maar het zou onwenselijk zijn om zo'n grote ingreep in het kabinet zonder verkiezingen te doen," zegt een D66-topper.

Een prominente CDA'er uit de coalitie is stellig: "Als Rutte naar Brussel gaat komen er zeker verkiezingen. Dat beseft Rutte ook, dus hij zal wel drie keer nadenken. Maar de druk kan zo groot worden vanuit 27 landen dat er geen andere optie meer is."

Dat Ruttes naam telkens opduikt, komt doordat hij een van de langstzittende regerings­leiders van de EU is. Bovendien heeft hij veel ervaring bij het sluiten van ingewikkelde coalities. Dat is iets wat de soms tot op het bot verdeelde Unie hard nodig heeft.

Zelf geeft Rutte al meermaals gezegd dat er geen sprake van is dat hij afreist naar Brussel voor een topbaan. "Ik maak deze periode af en kijk of ik dan weer beschikbaar ben voor een nieuwe periode," zei Rutte dit voorjaar.

Over de opvolging van Juncker is een strijd gaande tussen het Europarlement en de EU-­regeringsleiders. Het parlement vindt dat een van de zogeheten Spitzenkandidaten (lijsttrekkers bij de Europese verkiezingen) dat moet worden. 

De regeringsleiders willen zelf een vinger in de pap houden bij de samenstelling van het dagelijkse bestuur in Brussel.

Liefde voor Europa
Tijdens een persconferentie met de Duitse bondskanselier Angela Merkel begin oktober, greep Mark Rutte ineens het woord. Merkel kreeg de vraag of Rutte kandidaat is om straks in Brussel de boel te gaan leiden. Voordat zij kon antwoorden zei Rutte: "Ik ben geen kandidaat."

De premier die nu al twaalf jaar politiek leider is van de VVD en acht jaar minister-president, krijgt de vraag te pas en te onpas. In Brussel, van internationale media, in Den Haag op zijn wekelijkse persconferentie.

12

Mark Rutte is nu al twaalf jaar politiek leider van de VVD en acht jaar minister-president

Net voor de zomer verklaarde Rutte zijn liefde voor Europa in een Brusselse speech. Als reactie op de vraag of hij dan naar Brussel zou willen, zei hij: "Dat ga ik zeker niet doen, ik zie mijn taak in Nederland. Ik kan niet zeggen dat dat mijn taak is en dan vervolgens een Europese baan nemen. Bovendien heb ik mij aan de coalitie gecommitteerd tot en met de verkiezingen van 2021."

In de coalitie weten ze het zo net nog niet. Rutte is al aan zijn derde kabinet bezig. En eerlijk is eerlijk, hij zou een gedroomde kandidaat zijn voor zo'n topfunctie. Dat zien ze ook in andere landen. Wat als een klemmend beroep op hem wordt gedaan om de EU uit de crisis te leiden?

Vrouwelijke premier
Staatsrechtelijk is een tussentijds vertrek van de minister-president geen reden voor verkiezingen. Net als andere ministers kan die vervangen worden. 

"Hij is gewoon de eerste van zijn gelijken, dus het is mogelijk," zegt een andere bron uit de coalitie. Maar dat is geen reden voor CDA en D66 om dat goed te vinden. Daarvoor is de voorman van de coalitie te belangrijk.

In de VVD wordt de mogelijkheid dat Rutte tussentijds vertrekt weggewuifd. Wel stelt een enkeling dat oud-minister Edith Schippers dan een kandidaat is. "Wie zou vanuit de coalitie de eerste vrouwelijke premier willen tegenhouden?"

Onlangs beaamde oud-informateur Gerrit Zalm in een interview met NRC ook dat Schippers Ruttes rol zou kunnen overnemen. Al voegde hij eraan toe dat hij Rutte niet ziet vertrekken.

"Rutte moet wel heel goed weten wat hij wil in Europa," zegt een bewindsman. "Als hij Tusk opvolgt, wordt hij een loopjongen van Frankrijk en Duitsland." Rutte zal in dat geval de Europese toppen van regeringsleiders voorzitten. Door zijn vertrouwensrelatie met de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merkel is Rutte voor hen een gedroomde kandidaat.

Dat is hij ook als opvolger van Juncker. Een CDA'er: "Wordt hij voorzitter van de Europese Commissie, dan wordt hij een technocraat."

Vergezichten
Volgens VVD-erelid Frits Bolkestein is Rutte geknipt als opvolger van Tusk: "Mark moet dan zelf zijn collega-premiers bewerken - dat kan hij als geen ander," zei hij in de Volkskrant. Wat hem ook goed zal afgaan: "Dan praat je over de grote lijnen en de vergezichten van de EU."

Nooit eerder heeft de situatie zich voorgedaan dat een Nederlandse premier tussentijds vertrok voor een Europese topbaan. Wel zijn vorige premiers in beeld geweest. 

Ruud Lubbers ging in 1994 openlijk de strijd aan met de Belgische premier Jean Luc Dehaene, maar hij verloor omdat Duitsland hem niet steunde. Wim Kok heeft in 1999 gewoon nee gezegd.

Premier Jan Peter Balkenende leek in januari 2009 in de race. Nederlandse ambassadeurs lobbyden achter de schermen voor hem. Binnen het CDA lag het scenario al klaar dat hij dan zou worden opgevolgd door Maxime Verhagen. 

Toenmalig coalitiepartner PvdA liet later weten dat dat nooit geaccepteerd zou zijn.