Hoe krijg je zuipende tieners in het gareel?

Volendam, zaterdagnacht. In een rustige woonwijk op een steenworp afstand van de Dijk blokkeert een tiental fietsen de stoep. In een van de jarenvijftigwoningen brandt licht, door het raam is te zien hoe een groep jongens de leren banken bemant. Op de salontafel voor hen staat een indrukwekkende drankvoorraad: flessen wodka, Jägermeister en een paar colaflessen om de sterke drank aan te lengen. Er wordt gepraat, gelachen en vooral gedronken. Buiten klinkt zachtjes de bas van de Spotifylijst.

'Zitjes', zoals de huisfeestjes met veelal minderjarige jongeren zonder ouderlijk toezicht 'in het Volendamse' heten, zijn Vincent Tuijp al jaren een doorn in het oog. Deze nacht verloopt het rustig, maar volgens de wethouder uit Edam-Volendam lopen ze dikwijls uit de hand.

Woningen worden uitgeleefd en jongeren moeten soms zelfs met de ambulance worden afgevoerd. "Iedereen hier kent wel iemand die problemen heeft met alcohol of drugs," meent Tuijp. Vanuit de samenleving en huisartsen klonk de roep om iets te doen.

Plattelandscultuur
Tegelijkertijd kwam het nieuws over een baanbrekende methode uit IJsland. In het Scandinavische land is het aantal jongeren dat maandelijks dronken was, tussen 1998 en 2016 terug­- gebracht van 42 naar 5 procent. Niet door straffen uit te delen, maar door tieners bezig te houden met gratis alternatieve activiteiten, ouders te stimuleren om tijd met hun kind door te brengen, de alcoholleeftijd te verhogen naar 20 jaar en door een officieuze avondklok in te stellen.

De aanpak is inmiddels door meerdere Europese gemeenten overgenomen en ook in Nederland is de belangstelling groot. Dertig gemeenten meldden zich vorig jaar aan voor een informatiebijeenkomst over de IJslandse methode van het Trimbos Instituut. Met Urk, Hardenberg, Súdwest-Fryslân, Kempen, Amersfoort en Texel wordt een pilot gestart.

Edam-Volendam wilde er niet op wachten en ontwikkelde in samenwerking met de Universiteit Utrecht een eigen programma: Lef. Donderdag stemt de gemeenteraad naar alle waarschijnlijkheid in met het plan van aanpak, dat vanaf januari 2019 ingevoerd moet worden. Met de kennediaanse slogan: 'Het is niet wat de gemeente voor u kan doen, maar het is wat u kunt betekenen voor uw gemeenschap', vraagt het de Edammers en Volendammers om zelf in actie te komen. Want er is volgens Tuijp een cultuur­omslag nodig.

Sociaal wetenschapper Ina Koning van de Universiteit Utrecht bracht in kaart hoe groot het probleem is en wat de oplossing zou kunnen zijn. Wat haar vooral opviel was de jonge leeftijd waarop tieners in de gemeente beginnen met drinken. Van de 14-jarigen in Edam-Volendam drinkt 42,8 procent maandelijks, landelijk is dat 23,7 procent.

Zitjes
Volgens Koning voorspelt een jongere startleeftijd dat tieners uiteindelijk meer gaan drinken. Dat verhoogt het risico op verslaving en de gevoeligheid voor gebruik van andere middelen. De jongeren die aangaven wekelijks te drinken, nuttigden 7,5 glas alcohol per avond.

Het tienerdrinken in Edam en Volendam gebeurt vaak op de zitjes. Vanaf een jaar of 12 komen jongeren in het weekend bij elkaar thuis, eerst nog zonder alcohol. "Na een jaar of twee hebben ze dat gezien en wordt er een biertje opengetrokken," zegt Koning. Maar een zitje mag dan iets typisch Edam-Volendams zijn, de problematiek is dat volgens de onderzoeker niet. "Het heeft te maken met plattelandscultuur, in Noord-Holland heb je bijvoorbeeld ook drankketen."

Volgens de jeugdmonitor drinken in de regio inderdaad twee keer zoveel tieners als in de steden. De 'hotspots' bevinden zich in West-Friesland, Oost-Brabant, Twente en het Westland. Mogelijk komt dit door de homogene bevolkingssamenstelling. Volgens Joke Janse van de Amsterdamse GGD beginnen jongeren met een westerse culturele achtergrond over het algemeen eerder met drinken omdat hun ouders minder duidelijke regels stellen over alcohol.

Spugen in de bron
Wat volgens Koning, zelf een Volendamse, wel uniek is aan de Edam-Volendamse situatie, is de groepsdruk. Daardoor zijn ouders soms toleranter dan ze zouden willen. "Ze zijn bang dat hun kind buiten de boot valt als zij geen alcohol schenken bij een zitje."

Bovendien zijn de ouders volgens Koning zelf ook vaak geboren en getogen in Edam-Volendam. Dat betekent niet alleen dat ze een druk sociaal leven hebben en dus minder toezicht houden, maar ook dat ouders elkaars voorgeschiedenis kennen. "Als je strenger bent dan andere ouders kunnen ze zeggen: 'Hoe oud was jij dan dat je begon met drinken?' "

25%

Stuntprijzen voor drank mogen straks niet meer dan 25 procent lager zijn dan gewone prijzen.

Tuijp herkent die groepsdruk. Dat hij zich als Volendammer inzet om het alcoholgebruik onder tieners in de gemeente terug te drinken, 'kan weleens overkomen als spugen in de bron waaruit je gedronken hebt'.

"Mensen zeggen: 'Jij was toch ook 15 jaar toen je bier dronk?' Maar dat wil niet zeggen dat het goed was." Een logisch beginpunt van het programma Lef is daarom het beïnvloeden van de ouders. Vanaf volgende maand zal de gemeente in kaart brengen hoe zij nu echt denken over drinkende tieners. Daarnaast zal de gemeente strenger gaan handhaven op de verkoop van alcohol aan minderjarigen.

­Per februari zullen er, in samenwerking met bedrijven en sportclubs, bovendien alternatieve activiteiten worden georganiseerd. Net als in het IJslandse model wil de gemeente werken met activiteitenkaarten. Met de voetbalclub en kickboksscholen wordt besproken of ze trainingen voor jongeren kunnen organiseren op zaterdagavond tussen 21.00 en 23.00 uur. Tuijp: "We willen straks nooit meer het excuus horen dat er niks voor ze is."

Pionieren
Sinds Tuijp zich inzet voor het programma Lef, loopt zijn mailbox over van de enthousiaste reac­ties. Toch is hij voorzichtig. "Ik moet veel aan verwachtingsmanagement doen, we hebben geen toverstaf waarmee we het in één dag gaan oplossen. We zijn aan het pionieren."

Dat het IJslandse model geen heilige graal is, onderschrijft ook Jeroen de Greeff van het Trimbos-instituut. "We zijn een heel ander land dan IJsland, alleen al vanwege het inwonersaantal. Bovendien zou het invoeren van een avondklok hier op veel verzet kunnen stuiten."

Onderzoeker Koning meent dat als het ergens zou moeten lukken, dat in Edam-Volendam is. De kleine gemeenschap lijkt meer dan de rest van Nederland op het geïsoleerde IJsland. "Ouders letten op andere kinderen, kinderen op elkaar. Als je uitgaat, ken je 90 procent van de mensen, dus kunnen die allemaal een oogje in het zeil houden."

22,9%

In 2017 had 22,9 procent van de 13- en 14-jarigen in Amsterdam ooit alcohol gedronken.