Wat is de opbrengst van de bezetting van het Maagdenhuis?

Met zijn zessen lagen ze vorige week in slaapzakken op de gang van de faculteit der maatschappij- en gedragswetenschappen op het Roeterseiland van de UvA. Omgeven door spandoeken en andere studenten.

De faculteit moet meer dan een miljoen bezuinigen, de activisten pikken het niet. Hans Brug, decaan van de faculteit, snelde zich naar de ­actievoerende studenten. Daar moet je gauw bij zijn, voordat het uit de hand loopt, moet hij hebben gedacht.

Morgen is het drie jaar geleden dat honderden studenten het Maagdenhuis binnenstormden nadat ze de deur van het hoofdkantoor van de universiteit hadden geforceerd en de beveiligers opzij hadden geduwd.

"Bezet, blokkeer, dit beleid trek ik niet meer!" scandeerden ze op het Spui na afloop van een demonstratie tegen de ontruiming van het al eerder bezette Bungehuis.

Het college van bestuur, onder voorzitterschap van Louise Gunning, kwam langs in het monumentale pand, maar werd uitgejoeld. Midden in de nacht maakte zelfs burgemeester Eberhard van der Laan zijn entree om te praten met de studenten.

Met enige weemoed praten de hoofdpersonen van destijds over de roerige weken in het voorjaar van 2015. "Het was spannend, eng en stressvol, maar ik heb er goede herinneringen aan," zegt Harriet Bergman (26), één van de zichtbaarste studentenactivisten en toen onderdeel van actiegroep De Nieuwe Universiteit.

Zes ­weken bivakkeerden honderden studenten, ­docenten en af en toe een dakloze of kraker in het Maagdenhuis. Ze sliepen op matrassen in het kantoor van de collegevoorzitter, organiseerden lezingen en debatten en maakten exposities.

Lange vergaderingen mondden uit in een eisenlijst van tien punten voor meer inspraak en diversiteit, beter onderwijs en meer openheid.

De studenten zegden toe niet veel later te vertrekken, maar wilden nog één wetenschapsfestival organiseren. Daar zouden ruim 700 mensen naartoe komen. Te gevaarlijk, oordeelde het ­bestuur. Op 13 april 2015 ontruimde de ME het pand, nadat de onderhandelingen met het bestuur waren spaak gelopen.

De studenten, woedend, eisten het vertrek van collegevoorzitter Louise Gunning, die in hun ogen achter het harde optreden zat. Een paar dagen later stapte ze op onder druk van de medezeggenschapsraad.

Louise Gunning
Drie jaar later is de rust op de universiteit allang wedergekeerd. Het college van bestuur huist niet meer in het Maagdenhuis, nieuwe bestuurders zijn in 2016 aangetreden.

Commissies democratisering, diversiteit en medezeggenschap werden ingericht om de universiteit te hervormen. Afgelopen week deed die laatste nog nieuwe aanbevelingen.

Maar wat heeft de langste bezetting van het Maagdenhuis opgeleverd? Toen de UvA in 1969 in oproer was, met een Maagdenhuisbezetting van vijf dagen, transformeerde de universiteit in relatief korte tijd van een hiërarchisch en ­ouderwets bolwerk naar een democratische ­onderwijsinstelling. Is er nu weer iets radicaal veranderd?
Bergman, bijna afgestudeerd, vindt de revolutie 'niet gelukt'.

"Het geld op de universiteit wordt nog altijd oneerlijk verdeeld, kennis gaat verloren door studies die verdwijnen en de werkdruk onder docenten lijkt vooral erger te worden." Dat neemt niet weg dat ze ook veranderingen ziet. Het verguisde rendementsdenken is op de kaart gezet. En opleidingen worden minder hard afgerekend op studenten die niet op tijd afstuderen.

Jarmo Berkhout (25), studentactivist en destijds vaak woordvoerder van de Maagdenhuisbezetting, is iets optimistischer. Het trotst is hij op 'zijn generatie'. "We werden altijd gezien als een gezagsgetrouwe generatie, voor wie activisme een Facebook-like was, maar we hebben ­laten zien dat we ook onze mond durven opentrekken."

De Maagdenhuisbezetting voer op een golf van verzet. Hij noemt Syriza in Griekenland, protest op universiteiten in Engeland en andere Europese landen. "Het kon het begin zijn van iets nieuws."

Maar het Maagdenhuisprotest is geen universitaire revolutie geworden, en ook nationaal en internationaal gezien viel het effect van de burgerlijke ongehoorzaamheid tegen. Berkhout ziet dat niet als iets slechts.

"Er is echt wel wat veranderd. Je kunt niet zomaar een bezuinigingsplan invoeren zonder dat studenten daar tegenin gaan. Bestuurders kunnen er niet meer ongestraft een potje van maken."

Voor Louise Gunning betekende de Maagdenhuisbezetting het plotselinge einde van haar termijn als collegevoorzitter. Ze heeft er niet vaak meer over gesproken. "Persoonlijk was het geen leuke tijd. Ik werd boegbeeld van het systeem waartegen de studenten protesteerden en in de pers werd vooral ik aangevallen."

Genderneutrale wc's
Gunning, met pensioen als universiteitshoogleraar, maar nog wel kroonlid van de SER en president-commissaris van de Schiphol Group, noemt de tijd van de bezetting van het Bunge- en Maagdenhuis een periode waarin ze zich veel zorgen maakte. "Ik wilde vooral niet dat er ongelukken zouden gebeuren."

Ze heeft lang gehoopt dat met gesprekken de studenten vrijwillig uit het Maagdenhuis zouden vertrekken. Nu prijst ze de studenten voor de aandacht die er is voor zaken als diversiteit en goed onderwijs. "Maar sommige onderwerpen begreep ik niet zo, het hameren op genderneutrale wc's bijvoorbeeld."

Bezettingen en acties horen bij de universiteit, vindt Gunning. "Er kan altijd weer iets gebeuren." Ze vindt het jammer dat de protesten niet meer hebben losgemaakt in Nederland. "Ik had graag gezien dat er een landelijke politieke discussie zou komen over wat we met het hoger ­onderwijs willen, dat het met de krappe financiering nu niet goed te organiseren valt."

Met enige regelmaat komen de docenten van actiegroep ReThink nog bij elkaar. De club kritische medewerkers van de UvA, opgericht in en rond het Maagdenhuisprotest, bestaat nog. Is er een reden voor boosheid, dan is er met één mailtje een leger welbespraakte academici te mobiliseren.

Zo ging dat toen VVD'er Pieter Duisenberg afgelopen herfst werd aangesteld als voorzitter van universiteitsvereniging VSNU, en bij het initiatief van wetenschap in actie - #woinactie van collega-academicus Rens Bod.

"We weten elkaar snel te vinden," zegt Joost de Bloois, docent literatuurwetenschap, die een jaar na de protesten het boek In de naam van het Maagdenhuis schreef. Hij vindt dat de acties wel degelijk een groot effect hebben gehad.

"We hebben een ander bestuur, dat niet meer 'ceo'tje speelt' en in auto's met chauffeurs rijdt. Er is meer aandacht voor medewerkers met tijdelijke contracten, studenten zijn via een studentassessor vertegenwoordigd in het college van bestuur, er komt een nieuwe senaat als adviesorgaan."

Nieuwe mondigheid
De Bloois, kortom, is positief. "Een radicaal ­democratische universiteit, voor sommige ­demonstranten destijds het doel, is het niet geworden, maar er is duidelijk een nieuwe mondigheid en een nieuw zelfbewustzijn."

Bovendien is het niet bij Amsterdam gebleven, zegt hij. "Onlangs heeft een klein clubje studenten en docenten in Groningen een dependence van de Rijksuniversiteit Groningen in China tegengehouden. Ik durf best te stellen dat dat ook met het Maagdenhuis te maken heeft."

De protesterende UvA-studenten op het Roeterseiland zijn nu nog met weinig. Maar die ­bezuinigingen, daar laten ze het niet bij zitten. Het slaapzakkenprotest was een begin. Ze hebben ook al een naam voor hun actiegroep: New University.