Shoplifters: een opeenstapeling magische momentjes

Zonder al te veel fanfare stevende regisseur Hirokazu Kore-eda (Tokio, 1962) met Shoplifters tijdens het afgelopen filmfestival van Cannes op de Gouden Palm af, de hoogste prijs van het meest prestigieuze filmfestival ter wereld.

Zijn kalme, bedachtzame film moest het opnemen tegen concurrenten die met een stuk meer spierballenvertoon en cinematografische hoogstandjes strooiden. Maar Kore-eda liet ze, volkomen terecht, allemaal achter zich.

De decennia daarvoor had de Japanse regisseur in Cannes langzaam naar deze hoogste onderscheiding toegewerkt. Veel van zijn eerdere films draaiden er in competitie, en Kore-eda ging al naar huis met de prijs voor beste acteur (voor de 12-jarige hoofdrolspeler van Nobody Knows in 2004), de hoofdprijs in de tweede competitie Un Certain Regard (voor Air Doll in 2009) en met de juryprijs (voor ­Like Father, Like Son in 2013).

Dat het uitgerekend Shoplifters is waarmee hij uiteindelijk die hoogste prijs binnensleept, is veelzeggend. De film, over een familie van kruimeldieven die met winkeldiefstal en pensioenfraude het hoofd boven water probeert te houden, is op meerdere manieren te beschrijven als een 'best of Kore-eda'.

Bloemlezing van thema's
Shoplifters biedt een bloemlezing van de thema's en motieven die hij eerder behandelde - de kwetsbaarheid van familiebanden; hoe zowel kennis als trauma's worden doorgegeven van generatie op generatie; de complexe verbanden tussen bloedbanden en opvoeding; het omgaan met verlies en de helende werking van feilbare herinneringen.

Maar die andere betekenis, 'zijn beste film', geldt ook: Shoplifters is een van de meest complete, meest rijke en meest emotionerende van zijn bedachtzame oeuvre.

Met die gestaag uitdijende filmografie heeft Kore-eda ­inmiddels een flinke reputatie opgebouwd, in de eerste plaats als maker van complexe en genuanceerde familiefilms.

Zijn werk wordt regelmatig vergeleken met dat van de Japanse grootmeester Yasujiro Ozu. Het is een com­pliment dat Kore-eda nu eens glimlachend in ontvangst neemt en dan weer nuanceert: hij voelt zich eerder ­verwant met Mikio Naruse of de Britse sociaal-realist Ken Loach.

"Mensen noemen me weleens 'de kleinzoon van Ozu', maar een bloedband is er natuurlijk niet," zegt Kore-eda met een glimlach in ons interview tijdens het afgelopen filmfestival van Cannes, een paar dagen voor hij die hoofdprijs zal winnen. "Maar goed: Shoplifters draait er onder meer ook om dat de bloedband niet het enige is wat een familie bindt."

Televisiedocumentaires
Dat verwijst meteen naar een groot verschil tussen Ozu en Kore-eda: de gezinnen in Kore-eda's films zijn vrijwel altijd op de een of andere manier onvolledig of gebroken. Zijn eerste speelfilm Maborosi (1995) draait om het lang voortslepende rouwproces van een vrouw wiens eerste echtgenoot overleed en haar achterliet met hun jonge kinderen.

Het eerdergenoemde Nobody Knows toont de worstelingen van de 12-jarige Akira, die voor zijn jongere broertje en zusjes moet zorgen wanneer hun moeder ze achterlaat in een klein appartement. En in Like Father, ­Like Son ontdekken twee gezinnen dat hun inmiddels 6 jaar oude zoons bij hun geboorte zijn verwisseld. Willen ze hun biologische kind terug, of houden ze de jongen die ze hebben opgevoed?

In veel recensies van de films van Kore-eda vallen woorden als 'kabbelend', en nooit is dat een klacht. In zijn werk is de regisseur al even bedachtzaam als in zijn interviews, waar hij vragen rustig op zich laat inwerken en pas antwoordt als hij exact de juiste formulering heeft gevonden.

Het was wellicht die kalmte van geest die maakte dat Kore-eda in eerste instantie schrijver wilde worden, voordat hij via het maken van televisiedocumentaires bij de cinema belandde.

Naar die documentaires - voornamelijk sociaal geëngageerde werken - wijst Kore-eda nog altijd als een vormend ­element voor zijn filmstijl. "Nog steeds begin ik, als er een onderwerp is dat mij interesseert, met observeren," zegt hij in Cannes. "Rustig kijken, dingen ontdekken, en die ontdekkingen weer gebruiken in het vertellen van het verhaal."

Organisch
Dat proces van ontdekken gaat door tot op de set, legt hij uit. "Niet dat er veel improvisatie in mijn films zit, maar als we beginnen met draaien, is het scenario nog niet af. Ik schrijf een eerste versie. Dan gaan we de eerste scène draaien, die monteer ik meteen, en op basis daarvan herschrijf ik vervolgens het verhaal."

"Gaandeweg ga ik de acteurs steeds beter aanvoelen, ik hoor hun stemmen als de personages spreken. Dat maakt mijn werk soms lastiger, maar de acteurs en de personages vloeien zo steeds organischer in elkaar over."

Organisch is het woord dat Shoplifters als geheel typeert. De film is een opeenstapeling van onopvallende, maar magische momentjes. In Kore-eda's al even subtiele, als weloverwogen stijl, worden ze samengesmeed tot een indrukwekkend geheel, dat zonder al te veel fanfare afstevend op een hartverscheurend slotakkoord.

Volg alles over Paff in ons liveblog.