Er mag nu geen geit meer bij

Voor die paar geitjes op de kinderboerderij hoeft niemand bang te zijn, benadrukt onderzoeker Dick Heederik. "We hebben het over de grote bedrijven met duizend of meer dieren. Daarvan is vastgesteld dat omwonenden een verhoogd risico hebben op longontsteking. Binnen een straal van anderhalf tot twee kilometer is dat risico dertig tot vijftig procent hoger. Dat is echt fors."

Het onderzoek van hoogleraar diergeneeskunde Heederik en zijn collega's naar de gezondheid van omwonenden van veehouderijen was voor zes provincies reden voor een zogenoemde geitenstop: geen nieuwe bedrijven en geen uitbreiding van bestaande geitenboerderijen.

Deze week voegde Noord-Holland zich in het rijtje. De provincie telt 10.839 geiten, en daarbij moet het tot nader bericht blijven.

De zorg over de gezondheidsrisico's voor omwonenden valt samen met een onstuimige groei van het aantal dieren. Tussen 2000 en 2018 verdrievoudigde de geitenstapel. Het gemiddelde aantal geiten per bedrijf groeide van 300 naar 1100.

"Het is een zeer lucratieve sector," zegt Heederik. "Het zuivelvak ligt vol met kaas, melk en kwark van de geit. Het is een luxe niche."

Fikse puzzel
De geitenstop is daarmee een lelijke streep door de rekening van een groot aantal ondernemers. De provincies willen eerst duidelijkheid over de oorzaak van de hogere gezondheidsrisico's rond de bedrijven voor er weer vergunningen worden gegeven.

Ze hebben opdracht gegeven voor een grootschalig vervolgonderzoek, waarvan de resultaten pas in 2021 worden verwacht. "Het is een fikse puzzel," zegt Heederik. "Het gaat tijd kosten om die op te lossen."

Theorieën zijn er wel, vertelt de onderzoeker van de Universiteit Utrecht. "We weten zeker dat het geen verband houdt met de Q-koorts van tien jaar geleden. Mogelijk is er sprake van een ander virus of andere bacterie."

"Maar het kan ook een effect zijn van een maatregel tegen de Q-koorts. Geitenhouders moeten de mest tegenwoordig een maand bewaren. Die mest ligt afgedekt met plastic te composteren en zit vol schimmels en bacteriën."

Wellicht dat het opruimen van de mest zorgt voor een heel hoog niveau van schimmels en bacteriën in de lucht gedurende een korte periode. Dat laatste zou kunnen verklaren waarom alleen omwonenden een verhoogd risico hebben op een longontsteking.

"Maar dat zijn onze veronderstellingen," zegt Heederik. "Of die ook echt kloppen, moeten we in de komende jaren gaan vaststellen."

Duizenden vliegtuigen
In de omgeving van Amsterdam is slechts één grote geitenboerderij te vinden en die staat in Abcoude. Dat is in de provincie Utrecht, waar het bestuur eerder dit jaar al een geitenstop afkondigde.

Dat was een tegenvaller voor ondernemer Wim Buts, die een dag voor de maatregel bekend werd, een aanvraag had ingediend voor een uitbreiding van zijn bedrijf met duizend geiten. Daarmee zou het totaal aantal dieren op tweeduizend komen.

Buts vindt duidelijkheid over de risico's voor omwonenden belangrijk, maar noemt de nu genomen maatregelen veel te zwaar.

"We zitten hier vlak bij Schiphol. Ik kan mij niet voorstellen dat de uitstoot van die duizenden vliegtuigen minder gevaarlijk is voor de gezondheid van een veel grotere groep mensen. Maar Schiphol gaat niet op slot en wij wel."

Dat argument maakt weinig indruk op de inwoners van Zuidoost die bij het stadsdeel aan de bel hebben getrokken over de uitbreiding van de geitenboerderij aan de andere kant van de provinciegrens. 

"We wonen op zevenhonderd meter afstand," vertelt Arthur Koks. "We hadden al grote bezwaren vanwege de bouw van zo'n grote stal in beschermd landschap. Nu komen de gezondheidsrisico's daar nog bij."

Dat de geitenboerderij in een andere gemeente en een andere provincie staat, is een complicerende factor voor de Amsterdammers. Koks: "Wij kunnen formeel geen bezwaar maken tegen de afgifte van een vergunning. In de gemeenteraad van Ronde Venen zijn wel vragen gesteld, maar daar is nog geen antwoord op gekomen. Het CDA heeft veel macht daar. Die partij is traditioneel mild voor boeren."

Ondernemer Buts benadrukt dat hij alles volgens het boekje heeft gedaan. "We zijn al jaren bezig met de aanvraag voor de uitbreiding. Hij is ingediend voor de geitenstop van kracht werd. Dat betekent in mijn ogen dat de aanvraag gewoon moet worden vergund. Er zijn juridisch geen redenen om dat niet te doen. De politiek reageert nu op emoties. Daar zijn we afhankelijk van."