Het Haagse belang van de Amsterdamse verkiezingen

Battleground Amsterdam. Met die Amerikaanse term beschrijft politiek commentator Dominique van der Heyde van Nieuwsuur de electorale situatie.

Op 21 maart worden nieuwe gemeenteraden gekozen. Het gaat daarbij meestal over lokale onderwerpen, maar de landelijke partijen houden tijdens de gemeenteraadsverkiezingen vooral elkaar in de gaten.

De uitslag is veelzeggend voor de Haagse hoofdrolspelers, legt Van der Heyde uit. "Vooral voor D66, die kwetsbaar is door regeringsdeelname en daardoor de koppositie kan kwijtraken in de grote steden. Maar ook voor de oppositie staat er veel op het spel. Kan Lilian Marijnissen de SP laten winnen? Is bij GroenLinks het Jesse-effect uitgewerkt?"

Volgens politiek columnist Jaap Jansen (BNR Nieuwsradio) valt er aan het gedrag van de oppositiepartijen deze campagne genoeg af te lezen. "Er is wel een pact gesloten, maar ondertussen beconcurreren PvdA, GroenLinks en SP elkaar enorm. De uitslag in maart moet duidelijk maken wie de leiding heeft over het linkse blok."

Vooral GroenLinks schiet met Klavers kantinetour, waarmee de partij óók de buschauffeur wil bereiken, onder de duiven van SP en PvdA. "GroenLinks wil de nieuwe, groene partij van de arbeid worden," stelt de Amsterdamse communicatiestrateeg Kaj Leers.

"Leg Klavers speech van eind vorig jaar naast een toespraak van een willekeurige PvdA'er: het is bijna dezelfde boodschap."

D66 in de aanval
D66 doet er intussen alles aan om GroenLinks voor te blijven in de grote steden. Daarvoor gebruikt partijleider Alexander Pechtold een strategie die hij eerder succesvol tegen de PVV van Geert Wilders inzette: de aanval.

Wilders is terzijde geschoven ten gunste van de new kid on the block: peilinglieveling Forum voor Democratie (FvD). Door harde aanvallen op de partij van Thierry Baudet probeert D66 te scoren, ziet politiek commentator van Vrij Nederland Max van Weezel.

"In 2014 stemden in een stad als Amsterdam enorm veel jonge Marokkaanse Amsterdammers op D66. Die kennen eigenlijk helemaal geen politici, behalve Wilders waar ze een hekel aan hadden en Pechtold die er wat tegenin bracht. Als dat deze keer weer lukt, zou dat een meesterzet zijn."

Tweestrijd
Leers, auteur van het boek Megafoonpolitiek over politieke beïnvloeding, dat later deze maand verschijnt, wijst erop dat ook de partij van Baudet profiteert van de tweestrijd.

"Voor de kiezer wordt de campagne op deze manier een overzichtelijke strijd tussen D66 en FvD, terwijl Forum eigenlijk alleen meedoet in Amsterdam. Waar ze daar eerder een potentieel van twee zetels hadden, kunnen dat er door alle aandacht nu drie of meer worden."

Vier jaar geleden waren de raadsverkiezingen nog een soort referendum voor het kabinet-Rutte II, dat anderhalf jaar bezig was. Van Weezel: "Toen was het echt de vraag wat de bevolking eigenlijk vond van die bezuinigingen en de decentralisaties. Dat is nu niet zo."

Rutte III zit er simpelweg te kort voor, beaamt Marianne Bank van onderzoeksbureau Ipsos. "Het is niet logisch deze verkiezing te zien als de eerste afrekening van dit kabinet. Maar partijen interpreteren de uitslag wel landelijk, terwijl daar nog geen zinnig woord over te zeggen is."

Bank wijst op de fors lagere opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen, het feit dat niet alle partijen in alle gemeenten deelnemen, 28 procent van de deelnemende partijen lokale partijen zijn en er in de gemeenten meer lokale thema's spelen, zoals de drukte en de overspannen woningmarkt.

Steeds meer partijen
Wel ziet onderzoeker Bank één landelijke ontwikkeling die zich door dreigt te zetten naar de gemeenten: de steeds verdergaande fragmentatie. "In een aantal gemeenten, zoals Amsterdam en Rotterdam, zien we ook die trend van steeds meer partijen. Dat kan straks bij de coalitievorming voor problemen zorgen en kan gevolgen hebben voor de bestuurbaarheid van gemeenten."

De meeste landelijke fractievoorzitters doen vanavond mee aan een debat van Het Parool en De Balie over Amsterdamse thema's. Hoewel het CDA in de steden klein is, komt fractievoorzitter Sybrand Buma ook. Dat verbaast Van der Heyde niets.

"Die staat hier niet om stemmen te winnen in de grote stad, maar wel om het verschil te benadrukken tussen Amsterdam en de rest van Nederland. Als hij zich afzet tegen de hoofdstad kan hem dat helpen in 'swingstate' Noord-Brabant."

Van Weezel beaamt dat. "Daarom spreekt Buma nu van een 'grachtengordeldiscussie' als het gaat over de Coentunnel."

Herstel PvdA?
Voor Lodewijk Asscher zijn de verkiezingen het spannendst, denkt Van Weezel. "Het zou voor zijn partijleiderschap akelig zijn als de PvdA in zijn eigen Amsterdam opnieuw in de pan wordt gehakt."

De PvdA verloor enorm tijdens de landelijke verkiezingen van 2017 én de vorige gemeenteraadsverkiezingen van 2014. "Over het dieptepunt van vorig jaar zullen ze wel komen, maar ze moeten ook over 2014 heen. Als de PvdA in Amsterdam nog vier jaar in de woestijn van de oppositie zit, weet ik niet of ze hun plek in de samenleving vasthouden," stelt Van Weezel.

Ook Jaap Jansen houdt de sociaaldemocraten in de gaten. "Van essentieel belang is dat ze op de uitslagenavond kunnen zeggen dat het herstel in Amsterdam is begonnen."

Live meekijken

Het grote Het Parool/DeBalie-verkiezingsdebat is vrijdagavond live te volgen via deze pagina.