Direct naar artikelinhoud

'Ik vind het makkelijk om te vechten voor goede journalistiek'

Vrij Nederland maakt een radicale omslag: het zet nog maar één verhaal per dag online. Hoofdredacteur Ward Wijndelts weet dat hij vecht voor het voortbestaan van het blad. 'Het is fijn te merken dat Vrij Nederland en ik, wij samen, dat dat werkt.'

Ward Wijndelts: 'Toen ik binnenkwam, waren de mensen op de redactie best een beetje gewond.'Beeld Martin Dijkstra

Met de locatie van de lancering was meteen duidelijk: Vrij Nederland heeft een metamorfose ondergaan. Niet in een bruin café, maar in het hippe Lil' Amsterdam in de nieuwe Amstelpassage van het Centraal Station werd dinsdag het nieuwe Vrij Nederland aangekondigd.

Ultrakort samengevat: de redactie stopt met het volgen van de nieuwsstroom en publiceert dagelijks nog maar één verhaal, dat 's ochtends via een Whatsappbericht bij de lezer komt. Naast de website blijft het blad eens per maand als 'cadeautje' verschijnen.

Ruim een jaar geleden kwam Ward Wijndelts (42), als hoofdredacteur de architect van de nieuwe strategie, over van Mindshakes, een digitaal platform voor millennials van NRC-uitgever Mediahuis.

Zwarte cijfers
Bij zijn aantreden had hij nauwelijks tijd te wennen aan het idee dat hij hoofdredacteur was geworden van het blad dat zijn moeder al veertig jaar leest. Fijne pennen waren er genoeg op de dertienkoppige redactie, maar de manier om die digitaal aan de man te brengen was sinds het vertrek van Frits van Exter in 2015 nog niet gevonden.

Eén ding was al besloten: door jarenlange verliezen was Vrij Nederland niet langer houdbaar als weekblad. "Toen ik binnenkwam, waren de mensen op de redactie best een beetje gewond. Vrij Nederland had een zware tijd achter de rug. Het was belangrijk eerst rust te creëren en te zoeken naar stabiliteit. Vanuit daar zouden we richting een digitale toekomst kunnen gaan."

Vanuit uitgever WPG is de opdracht duidelijk: in 2020 moet Vrij Nederland zwarte cijfers draaien. Hoe dat gebeurt, was open voor discussie. Wijndelts: "Vrij Nederland was al veertien jaar verlieslatend. Op een gegeven moment moet je je eigen broek kunnen ophouden en niet drijven op de winsten van Happinez."

Hoe bent u begonnen?
"Terwijl ik met een stofkam door de begroting ging, bleek al vrij snel dat er veel onnodige kosten werden gemaakt. Ik heb in 2017 zomaar 5 ton kunnen bezuinigen. Ik heb met alle freelancers onderhandeld en ben daarnaast door allerlei lopende abonnementen gegaan."

"Ik tikte in mijn eerste maand 2750 euro af voor Lexis­nexis, een database van gedrukte media. Ik vond dat best veel, voor een jaar toegang. Toen ik het uitzocht, bleek de factuur maandelijks te komen."

Oef.
"Dat deed best een beetje pijn, ja. Anderzijds is het, net als het verkleinen van de redactieruimte, een quick win. Nu delen we de vloer met Psychologie Magazine. Nog gezellig ook."

Inhoudelijk was de opgave groter. Vrij Nederland was bij zijn aantreden 'een aquarel', zegt Wijndelts. "Van alles een beetje, maar geen strakke lijnen. We zijn begonnen met de existentiële vraag: waarom bestaan we? Hoe willen we ons positioneren ten opzichte van Het Parool of De Groene?"

"Toen ik nog bij NRC.next werkte, gooiden we soms twee uur voordat de krant naar de drukker moest, de hele voorpagina nog om voor het laatste nieuws. Die strijd moeten wij niet aangaan. Dat is zonde van onze energie."

"Ik wil dat je, als je een stuk hebt gelezen op onze site, begrijpt waarom Vrij Nederland bestaat. Dat je, als er onderaan, à la The Guardian, een oproepje verschijnt met de vraag ons te steunen, de relatie snapt tussen de moeite die in het journalistieke product is gaan zitten en de kosten die dat meebrengt."

Wat was er mis met de artikelen op de site?
"In 2017 hebben we zo'n 1500 stukken online gezet. Prima stukken, maar dingen die je ook makkelijk op volkskrant.nl of de website van De Groene kunt lezen. Dat willen we niet meer."

Wat wilt u wel?
"We gaan tegen de information overload in. Ons uitgangspunt is: als je minder onzin leest, heb je meer tijd om zelf na te denken. Ik vraag mezelf ook weleens af waarom ik in godsnaam de comments onder een tweet van Wierd Duk aan het lezen ben."

"Met de redactie heb ik een nieuwe redactionele koers verwoord op een A4'tje. Er zijn twee criteria waaraan verhalen moeten voldoen: ze gaan in de kern over een grote maatschappelijke verandering en ze zijn meeslepend opgeschreven. Wat zo'n maatschappelijke verandering kan zijn?"

"Als je twintig jaar geleden een kind kreeg met het syndroom van Down zei je buurvrouw: wat heftig, kan ik helpen? Vandaag de dag zegt die buurvrouw: waarom heb je daar in godsnaam voor gekozen? Vooruitstrevende technologie en veranderende ethiek, het zijn waanzinnig belangrijke onderstromen."

Er gaat een streep door columns. Hoe voorkomt u dat Vrij Nederland huiswerk wordt?
"We willen dat verhalen ráken. De vorm is ondergeschikt; het kan ook een video van 2 minuten zijn. Vorig jaar hebben we twee pilots met video gedaan. In eentje vertelt de 88-jarige Dick Woudenberg, een zoon van nazi's, over zijn verleden en waarschuwt hij voor extremisme."

"De video kreeg 2,5 miljoen views op Facebook. Dat kan, omdat de video ráákt. Dat is veel meer een criterium dan de lengte. Kustaw Bessems, chef digitaal van de Volkskrant, zei daar eens over: het gaat erom dat ik iets uitlees. Als dat het doel is, maakt het geen reet uit hoe lang een stuk is."

We zijn begonnen met de existentiële vraag: waarom bestaan we?
Ward Wijndelts

"Een artikel van 300 woorden kan ook te lang zijn. Andersom: Sander Donkers en Harm Botje hebben maanden gewerkt aan het stuk over het seksueel misbruik binnen Castrum Peregrini in de eerste nieuwe papieren Vrij Nederland. Het is 7500 woorden, maar ik kon het niet wegleggen."

Dat kan niet elke dag, lijkt me.
"Daar moeten we een evenwicht in zoeken. Dan een video, dan een open brief, dan een podcast en dan een wat zwaarder stuk. Bij het eerste nieuwe papieren nummer hadden we allerlei verlangens, maar niet alles kon meteen vervuld worden."

"We moeten kijken naar - hoe noem je dat in bladenmakerstaal? - het 'ritme' van het blad. Micha Wertheim blijft, en kan veel van de benodigde slimme humor voor zijn rekening nemen, maar niet alles. Er is ruimte voor ontwikkeling. Maar het echt lichte, de Sylvia Wittemancolumn, dat gaan we niet meer doen."

YouTuber Famke Louise (19) staat op de cover van het maartnummer. Dat is ook een radicale omslag.
"En het traditionele VN-logo is terug. Het oude logo was wat kil. Het was de Helvetica, één van de bekendste letters in Word. Dat foutje hebben we rechtgezet. Ik wil dat jongere mensen Vrij Nederland kunnen begrijpen."

"Ik bedoel: Ed Nijpels met een stropdas is hartstikke mooi, maar het is wel voor de 50+-man die is geïnteresseerd in politiek. Het idee van de cover is dat we iemand portretteren die veranderingen teweegbrengt. Bijna niemand die vroeger Vrij Nederland las, zal hebben: o, Famke Louise! Dat vonden we lit (in straattaal iets als 'te gek', red.)."

Dat woord heeft u opgezocht.
"Haha. Feit is dat ze een veranderaar is. Ze heeft op 1 gestaan in de Spotifylijsten en heeft 300.000 volgers op haar YouTubekanaal. Het past bij onze koers: blijf vrij van geest, zoek nieuwe kanalen op. Ik weet nog niet wie op de cover van het aprilnummer komt, maar het ligt niet voor de hand dat dat weer een YouTuber is."

Als Wijndelts praat, schiet er niet zelden een Engelse term tussendoor. Voorbeelden van te realiseren infographics laat hij zien op de websites van The New York Times en The Guardian. Inspiratie voor Vrij Nederland vond hij bij apps als Reddit, Imgur, 4Chan en in Google Design Sprints.

Hij is veel bezig met innovatie en heeft grote bewondering voor Blendle. "Ze durven als start-up fundamenteel te schakelen. In eerste instantie dachten ze dat betaling-per-artikel hun verdienmodel was. Later zijn ze, bam, omgeschakeld naar Blendle Premium. Dat is stoer."

Nu 'zijn' Vrij Nederland ook op fundamenteel niveau heeft geschakeld, wil hij de site en het blad gaan tweaken.

Kan de redactie u altijd volgen?
"Journalisten zoals de schrijvende redacteuren van Vrij Nederland zijn in principe bezig met het rond krijgen van een goed verhaal. Ik vind het leuk om te merken - daarom ben ík hier beland en niet een oude man met een pijp - dat ze begrijpen dat er iets moet gebeuren om als medium spannend te blijven. Ik denk dat je dat enthousiasme kan merken als je op onze redactie rondloopt."

Wat bent u voor hoofdredacteur?
"Ik heb vanaf het begin gezegd: ik ben niet het morele baken van de redactie. Onze redacteuren kunnen hun afwegingen prima maken. Je moet weten wat je wel en niet kunt. Ik ben er om wat gebeurt scherper te stellen en ervoor te zorgen dat het onder de aandacht komt van geïnteresseerde lezers."

Ziet u de papieren oplage nog ooit stijgen?
"Ik kreeg een tijdje veel complimenten over de oplagecijfers. Die gingen van 19.000 in het vierde kwartaal 2016 naar ruim 24.000 in het derde kwartaal 2017. Dat is een significante stijging. Sterker nog: daar zou ik mijn zerk mee kunnen laten graveren. 'Ward kwam, richtte zich op online, en pardoes steeg de printoplage.'"

Bijna niemand die vroeger Vrij Nederland las, zal hebben: o, Famke Louise! Dat vonden we lit
Ward Wijndelts

Wijndelts laat een stilte vallen. "Dan nu de waarheid. De cijfers zijn van de betaalde oplage per editie. We verkopen meer exemplaren per editie, maar verschijnen sinds begin 2017 maandelijks. Het blad ligt dus veel langer in de winkel."

"In alle eerlijkheid zie ik de printoplage geen gigantische vlucht meer nemen. In 2020 moet de helft van de omzet online gemaakt worden. Daar hebben we zo'n 25.000 digitale abonnees (6,99 euro per maand) voor nodig. Nu zitten we op 13.000."

Bent u tevreden na een jaar Vrij Nederland?
"Ik vind het fijn dat ik ontdekt heb dat Vrij Nederland en ik, wij samen, dat dat werkt. Het was natuurlijk een gok toen ik hier begon. Leiding geven, daarin kun je fouten maken."

"Er staan allerlei spanningen op: de directie wil dit, de redactie iets anders. Aan het eind van 2017 ben ik naar de redactie gegaan. Ik kon met WPG gaan praten om te blijven, maar ik wilde eerst weten of zij vonden dat ik moest blijven."

Dat is kwetsbaar.
"Het is niet alleen kwetsbaar. Op die manier wilde ik gehoor geven aan de manier waarop het werkt bij Vrij Nederland. In de structuur is de redactie de baas van de hoofdredacteur. Ik wilde het mandaat van de redactie om een radicaal plan te maken."

"Ik vind het makkelijk om te vechten voor kwaliteitsjournalistiek, omdat het intrinsiek heel zinvol is om de burger wijzer te maken door informatie goed te verspreiden. Maar het moet wel gesteund worden."

Ervaart u druk over het voortbestaan van Vrij Nederland?
"Het is gewoon heel spannend. De cijfers moeten op een gegeven moment gaan meewerken. Daar heb ik wel wakker van gelegen. De titel zal altijd blijven bestaan, maar de manier waarop we journalistiek bedrijven heeft draagvlak nodig bij lezers."

"Als we nu geen radicale stap hadden gezet, hadden we dit jaar misschien al een klein plusje kunnen schrijven. In plaats daarvan gaan we iets dieper om vervolgens een mooie S-curve te maken. Als het mislukt, is mijn lot bezegeld. Zo gaat dat."

Ward Wijndelts: 'In alle eerlijkheid zie ik de printoplage geen gigantische vlucht meer nemen'Beeld Martin Dijkstra

Opgebiecht

Leermeester "Arjen Fortuin leerde me bij Folia (het weekblad voor de Universiteit van Amsterdam) de basis van het vak: hoe je een interview uitwerkt, hoe je een nieuwsbericht rond krijgt, hoe cruciaal stijl is."

"Folkert Jensma toonde me hoe belangrijk het is dat je als hoofdredacteur pal staat voor je redacteuren en freelancers. Xavier van Leeuwe (directeur bij TMG) leerde me te denken vanuit het belang van de lezer, de abonnee."

Beste in het vak "Joris Luyendijk, hij is vernieuwend en intelligent. Overigens stelde een collega laatst dat hij nóg beter kan worden als hij de antropoloog in zichzelf serieuzer neemt. Daar zit iets in."

Slechtste in het vak "Noemt iemand hier ooit een concrete naam? Ik vind je een slechte journalist als je kop en artikel in je hoofd al geschreven hebt voordat je de betrokkenen spreekt."

Beste advies ooit gekregen "Toen ik Alexander Klöpping bij mijn start bij Vrij Nederland sprak, zei hij: 'Er zijn maar een paar knoppen waaraan je kunt draaien. Of dit gaat lukken of niet, hangt van heel veel meer af dan alleen jouzelf.' Die relativering was op dat moment zeer welkom."

Slechtste advies ooit gekregen "Het advies zekerheid te verkiezen boven plezier in je werk."

Cv

Geboren
18 juni 1975, Amsterdam

Opleiding

Nederlandse taal en cultuur, UvA

Loopbaan
2001-2005: Literair verslaggever NRC Handelsblad
2005-2012: Redacteur NRC Handelsblad en plaatsvervangend chef NRC.next
2008: Oprichter literair striptijdschrift Eisner
2012: Oprichter boekenplatform Brainsley
2012-2015: Business development manager NRC Media
2015-2016: Hoofdredacteur Mindshakes
2017-heden: Hoofdredacteur Vrij Nederland