Direct naar artikelinhoud
PS

Tv-maker Stef Biemans legt de Zuid-Amerikaanse ziel bloot

Tv-maker Stef Biemans woont al twaalf jaar in Nicaragua. Voor de VPRO trok hij via het Andesgebergte door Zuid-Amerika. 'Ik voel me een leuker mens in dit deel van de wereld.'

Stef Biemans tijdens het draaien van de serie in de Andeslanden. Bij de mijnwerkers in Bolivia.Beeld Niels van Koevorden

Stef Biemans (39) heeft een bijzondere hobby. Zodra tegen het einde van de middag de zon begint te zakken in Masaya, zijn woonplaats in Nicaragua, pakt hij een stoeltje en gaat hij bij zijn voordeur zitten. Eenmaal comfortabel genesteld, laat hij de wereld aan zich voorbij trekken. 'Deuren', noemt hij het.

"Je kijkt wie er langskomt, groet elkaar, roddelt over elkaar, het is eigenlijk net televisie kijken. Er gebeurt veel op straat. Het is een heel ontspannende bezigheid."

Al twaalf jaar woont Biemans in Nicaragua. Zijn vader werd er verliefd, ging er wonen, hij zocht zijn vader op, en werd ook verliefd. In Nederland komt hij gemiddeld nog maar eens per jaar. Voor zijn moeder, voor zijn zus, voor zijn twee neefjes en voor de hechte vriendengroep waar hij vroeger mee op de School voor Journalistiek zat.

Liefde, seks en relaties
Dit keer is het ook voor de première van zijn reisserie Over de rug van de Andes, die komende zondag om 20.15 uur op NPO 2 te zien is. Het temperatuurverschil tussen Masaya en Amsterdam is vandaag zo'n 32 graden. "Niet vervelend, hoor," zegt Biemans, gehuld in een dikke trui. "Ik kan weer eens onder dekens slapen, dat is best fijn."

Namens de VPRO is Biemans inmiddels het venster op Latijns-Amerika geworden, zoals Ruben Terlou dat is op China. Nadat Biemans in 2014 het kinderprogramma Brieven uit Nicaragua had gemaakt, werd hij correspondent voor Metropolis, maakte hij achtereenvolgens Amor met een snor over de kijk van de Latijns-Amerikaanse man op liefde, seks en relaties en Americanos, over de migratiestromen van Mexico naar de Verenigde Staten.

In EcuadorBeeld Barbara Smit

En nu dus Over de rug van de Andes, waarin Biemans zich de brede vraag stelt hoe Zuid-Amerika ervoor staat. Biemans, bondig: "Na zes afleveringen kan ik concluderen dat het de goede kant op gaat."

Verslaafd aan contact

Eerst moet hem nog iets van het hart. "Latino's zijn heel open, hebben het hart op de tong en willen altijd wel gefilmd worden. Maar ook zonder camera in de buurt praten ze graag. Als ik in Nicaragua bijvoorbeeld bij de bakker sta te wachten, vertelt een andere klant me binnen drie minuten al zijn huwelijksproblemen. Ze zijn haast verslaafd aan contact. Ik liep net over een lege parkeerplaats op het Mediapark in Hilversum en kwam iemand tegen. Ik zei 'hoi' en werd bijna vreemd aangekeken. Dat viel me op."

Het goede gemoed van de Latijns-Amerikanen is iets dat Biemans al lang bevalt. Hij voelt zich er een leuker mens dan in Nederland. Kom je in Ecuador, Peru of Colombia, dan zie je mensen de hele dag dansen en lachen, zegt hij.

Toch wilde hij afwijken van dat gangbare verhaal. En dus gaat het ook over de economische ontwikkelingen op het continent en de mentale en fysieke gezondheid van De Zuid-Amerikaan - voor zo ver die bestaat.

Anti-depressiva
"In Argentinië zie je dat de economie aantrekt. De overheid heeft daar op Vuurland allerlei elektronicafabrieken neergezet, waardoor veel migranten nu naar het zuiden trekken in plaats van naar Amerika. In Chili zijn ze wat doorgeslagen in de economische groei. Daar is het aantal inwoners dat anti-depressiva slikt het grootst van Zuid-Amerika. Dat komt onder meer door de hoge werkdruk die op de bevolking ligt. De Andeslanden zijn onderling heel verschillend, daarom was het een ideale vorm om te kijken hoe het gaat. Eigenlijk heeft vooral Ecuador een goede mix gevonden van een linkse en neo-liberale regering. Ze zijn niet vies van handel, maar er wordt wel goed voor de mensen gezorgd. Mensen worden daar heel oud."

Hoe anders is dat in Bolivia, waar Biemans in de eerste aflevering van zijn serie op bezoek gaat bij de mijnwerkers in Potosí, een stad op 4300 meter hoogte. Mannen worden er gemiddeld 45 jaar en de longziekteafdelingen in de ziekenhuizen puilen uit. De fijnstof die het werk in de mijn de  longen inblaast, gaat er nooit meer uit. En toch: de mannen zitten vrolijk cocabladeren te kauwen en grappen te maken.

Rauwe gasten
Biemans: "Ik geloofde dat eerst niet. Dat heb ik ook met Walter, een van de mijnwerkers, besproken. Hij zegt juist dat het voor hem een plek is waar hij even met mannen onder elkaar is en grappen kan maken, ver weg van zijn gezin."

Als ik in Nicaragua bij de bakker sta te wachten, vertelt een andere klant me binnen drie minuten al zijn huwelijksproblemen
Op een bootje in ColombiaBeeld Niels van Koevorden

De twijfel die Biemans voelt, is ook zichtbaar in de aflevering. Na een ochtendje in de mijn geeft hij bovendien toe dat hij al best wel last van zijn longen heeft. Dat Biemans 'slechts' twee kinderen heeft, terwijl de meeste mijnwerkers er zeven hebben, doet ze zijn mannelijkheid in twijfel trekken. Een klassiek potje wie-heeft-de-grootste.

"Die mijnwerkers zijn rauwe gasten. Ze eten cocabladeren, drinken pure alcohol. Het is niet eenvoudig om echt contact met ze te krijgen. Bij mannen moet dat altijd met een grap. Het liefst over je schoonmoeder, of een homofobe grap. Die maak ik dan niet, maar die maken zij onderling."

Hij schiet in de lach. "Op dat moment kan ik niet zeggen dat ik dat niet grappig vind. Dan lig je eruit en word je uitgemaakt voor mietje. Ik merk dat ik mijn zachte kant op dat soort plekken een beetje verborgen houd. Misschien is dat wel een soort aanpassingsstrategie."

Een opening en dan luisteren
Het is het aardige van Biemans als tv-maker. Hij is geen gelikte presentator die alles gladstrijkt in zijn reportages. Hij durft te twijfelen, te aarzelen en te reflecteren op camera en in zijn voice-over.

Onder beelden waarop hij met de mijnwerkers cocabladeren kauwt en bier drinkt: "Eigenlijk ben ik zo iemand die zich meer op zijn gemak voelt tussen vrouwen. Maar dat zei ik natuurlijk niet. Dat is karaktermoord in Latijns-Amerika. In plaats daarvan vroeg ik met mijn zwaarste stem of er vandaag nog gewerkt ging worden."

Wie zijn aanpak kent, zal het niet verbazen dat Biemans het vak leerde bij Frans Bromet. "Ik ga eigenlijk nog altijd met één vraag of met een bepaald detail op pad.

Die mijnwerkers zijn rauwe gasten. Ik hou mijn zachte kant dan een beetje verborgen
Op een bootje in ColombiaBeeld Barbara Smit

We bedenken heel goed hoe een scène moet beginnen. Toen ik naar de longafdeling van het ziekenhuis in Potosí ging, vond ik het aardig om fruit te kopen voor die mensen. Dat zijn lessen van Bromet, maar zeker ook van Hans Pool, die bij de VPRO het genre van de reisserie op de kaart heeft gezet. Je hebt één opening nodig en daarna is het luisteren, luisteren, luisteren."

Bekende Nicaraguaan
Een jaar of acht geleden maakte Biemans met zijn zwager ook een serie voor de nationale televisie van Nicaragua. Sterker: hij is een BN'er - een bekende Nicaraguaan. "Ha, het gebeurt nog steeds wel eens dat ik word herkend, ja. Het is een heel andere manier van werken. Andere kijkers, andere humor, een andere manier van monteren. Een serie als deze over de Andes zou daar niet heel populair worden. Het is vooral te traag, vermoed ik."

Zelf heeft Biemans die traagheid - of beter: grondigheid - juist opgezocht. Anders dan zijn eerdere programma's wordt Over de rug van de Andes niet op NPO 3, maar op NPO 2 uitgezonden, waardoor hij niet meer krampachtig tv hoeft te maken voor de ongeduldige jonge kijker.

Erenplekje
Zondag 20.15 uur op NPO 2 is bovendien een ereplekje geworden door de kwaliteitsseries die onder meer Jelle Brandt Corstius, Dimitri Verhulst en Ruben Terlou daar brachten.

"Het voelt wel een beetje alsof ik nu mag meedoen met de grote jongens. Mijn serie volgt nu de serie van Ruben op, dat is heel wat. En ik hoef niet meer krampachtig rekening te houden met het kijkersprofiel dat NPO 3 altijd schetst: de ongeduldige kijker die snel wegzapt. Ik keek zondag de laatste aflevering van Rubens serie, die vond ik zó goed. Hij ging eruit met bombastische muziek en een drone die wegvloog terwijl hij op een rots over het water uitkeek. Een recensent schreef eerder al over hem: die man is onweerstaanbaar. Meteen daarop volgt mijn serie. Dat maakt het wel extra spannend."

Schizofreen
Het is voor Biemans wennen om zo lang over een tv-productie te praten, zegt hij na een uurtje praten. "Dit soort gesprekken, dat jij iets opmerkt over hoe jij mij ziet, heb ik nóóit in Nicaragua. Mijn vrienden daar hebben niet zo'n boodschap aan wat ik doe. Het is daar natuurlijk ook redelijk onzichtbaar. De afgelopen periode was best gek. Ik zat op mijn kantoor de hele dag voor de VPRO te monteren en raakte volledig in een Nederlandse stemming. Vervolgens loop ik deur uit en sta ik op de straten van Masaya. Dat maakt soms wat schizofreen."

De remedie ligt voor de hand. De komende tijd gaat Biemans actief deuren.

Dit soort gesprekken, dat jij iets opmerkt over hoe jij mij ziet, heb ik nóóit in Nicaragua. Mijn vrienden daar hebben niet zo'n boodschap aan wat ik doe