Niet over seks praten! Zo hou je het leuk bij het kerstdiner

Ze wil niet zeggen dat ze ernaar snakten, maar de mensen zaten kennelijk wel te wachten op een nieuw boek over etiquette. Het was al bijna net zo'n gekkenhuis als twintig jaar geleden, toen Reinildis van Ditzhuyzen haar eerste Hoe Hoort het Eigenlijk?, het compleet herschreven handboek over omgangsvormen van Amy Groskamp-ten Have uitbracht. Dit najaar verscheen een herziene uitgave. Reinildis van Ditzhuyzen is historica, koningshuisdeskundige en sinds 1999 de expert op het gebied van etiquette.

"Er kwam een lawine aan media-aanvragen, ik heb niet eens alles kunnen doen," zegt Van Ditzhuyzen. "Men ergert zich, kennelijk. Aan slecht gedrag, aan mensen die rommel op straat gooien, die dozen naast een volle papierbak zetten, die voordringen. En dan wil je optreden."

Zomaar een voorbeeld. "Laatst stond ik met heel veel mensen te wachten op de tram. Toen een volle tram kwam aanrijden, wilde een jongen van een jaar of tien meteen naar binnen dringen. Ik beet op mijn tong, maar gelukkig zei iemand anders: jongetje, zou je niet eens even wachten tot de mensen uitstappen? Toen zei de vader: 'Ach, laat hem toch kind zijn.'"

Niet tuttig, maar nuttig
Een veelbetekenende blik naar de verslaggever: "Nou. Dat geeft dus aan hoe mensen niet worden opgevoed. Zo'n jongetje moet meteen leren dat hij moet wachten, anders krijg je gedrang. De tram moet eerst leeg zijn zodat er plaats is voor jou, jongetje van tien. Maar dat krijgt hij dus niet mee, want hij moet kínd zijn."

Ze merkt het vaak, bij voordrachten die ze houdt door het land. Mensen eten niet meer samen aan tafel, kinderen leren niet meer hoe je normaal je vork en mes vasthoudt. En als ze groter zijn geworden, krijgen ze daar last van. "Er kwam een vrouw naar me toe die zei: ik ben zo blij dat u er bent. Mijn ouders hebben me altijd vrijgelaten, en nu heb ik een mooie baan en zit ik bij een zakenlunch stijf van de zenuwen."

Het gaat, ze zegt het altijd, haar dus niet om hoe je kaviaar hoort te eten. Het gaat haar gewoon om regels die het leven makkelijker maken. "Etiquette is niet tuttig, maar nuttig."

'Vuile teef'
Ze is nu twintig jaar etiquettespecialist, en heeft de omgangsvormen zien veranderen. "De mensen zijn niet onbeschofter geworden, maar ze kunnen zich wel makkelijker uiten. Vroeger had je ook weleens ruzie met de buurman en riep je misschien wat lelijks - het verschil is dat je hem nu anoniem met de dood kunt bedreigen."

Zelf merkt ze het ook. Na interviews krijgt ze soms haatmails. Een warme zomer had ze het gewaagd in De Telegraaf iets te zeggen over de onwenselijkheid van korte broeken en teenslippers op de werkvloer. "Ik had het genuanceerd hè, dat het wel verschil maakt wat voor je werk doet enzo, maar de kop was iets als: liever geen teenslippers en korte broek."

"Toen kreeg ik mails: 'vieze sloerie', en 'kom maar hier dan gooi ik een emmer snot over je heen'. O bedankt, origineel. En een meneer stuurde een foto, die heb ik bewaard, waarop hij met zijn benen op zijn eettafel zat, harige blote benen, met teenslippers. 'Jij vuile teef, dit wil jij van mij afpakken.' Ik mailde terug: 'Dank u wel voor uw mail, u heeft misschien niet goed gelezen, natuurlijk kunt u thuis dragen wat u wilt, u kunt in uw blootje gaan zitten, vind ik prima.'"

Ze reageerde omdat het kon, grijnst ze, vaak kan dat niet. "Maar de mensen lézen niet. Ze zien een kop en retteketet, ze gaan schelden op internet. Dat is een mogelijkheid die mensen nu hebben gekregen."

We spreken Van Ditzhuyzen in de aanloop naar kerst, ter voorbereiding op al die avonden dat we opeens wel lang aan tafel zitten, en die lange dagen dat we ons moeten verhouden tot uit het oog verloren familieleden. Hoe komen we ongeschonden de feestdagen door?

Het kerstdiner
Reinildis van Ditzhuyzen krijgt allerlei vragen over het kerstdiner. Of je altijd je familie moet uitnodigen, bijvoorbeeld, of wat het moet kosten. "Mensen denken dat het kerstdiner véél moet zijn, en duur, en de hele avond moet duren, met heel veel gangen. Ik zeg altijd: doe wat je denkt dat past bij jouw situatie. Zes gangen hoeft echt niet, en waarom zou je geen boerenkool met worst maken? Vinden de kinderen ook lekker."

Haar advies: organiseer een aparte tafel voor kleine kinderen - regel wat kleur­boeken en lego voor als de aandacht verslapt -, en laat de groteren aanschuiven bij de volwassenen, als ze dat tenminste aankunnen.

Gebrek aan conversatievaardigheden breekt ook volwassenen nog weleens op. "Diners zijn ervoor om te praten met elkaar. Het gaat er niet om wat er op de tafel staat, maar wat er op de stoelen zit! Nu gaan er ook wel mensen alleen naar restaurants voor het eten, dat is een hobby, maar in beginsel ga je uit eten omdat je dat gezellig vindt. En die gezelligheid wordt verhóógd door een mooie tafel met lekker eten."

Voor een geslaagde avond is er een aantal onderwerpen waar je je aan een gemengde eettafel beter niet aan waagt. Seks, politiek of je persoonlijke financiële situatie kan reuze interessante gespreksstof opleveren, zegt Van Ditzhuyzen, maar als je niet alleen maar goede, gelijkgestemde vrienden om je heen hebt, kun je maar beter iets neutralers aansnijden. Nieuw in het lijstje taboes: Zwarte Piet - je kunt je bij de sinterklaaskwestie nog lelijk vergissen in je eigen vriendenkring.

Ook explosief: asiel en migratie.

Mijden.

Basisregels
Wat te doen als een gesprek toch ontspoort? "De gastheer of gastvrouw moet dat in de gaten houden. Die moet de leiding nemen, van onderwerp veranderen, of even de schaal met eten rond laten gaan. "Ik ga even naar de keuken, Jaap (precies degene die moeilijk doet) loop je even mee? Het is belangrijk het gesprek radicaal te beëindigen, anders is je avond verprutst."

Nog een kwestie: wie moet ervoor zorgen dat de gasten niet te veel drinken, zeker niet als ze nog moeten rijden? "Veel dingen zijn op te lossen met gezond verstand," zegt Van Ditzhuyzen. "Mensen denken dat voor alle momenten regels zijn, maar dat is niet zo.

Er zijn twee basisregels. Éen: je moet rekening houden met de ander, en als iemand te veel drinkt, gaat ie lallen en wordt ie vervelend. De tweede regel is: wees duidelijk.

Dus in dit geval zou je als gastvrouw of gastheer er zeker iets van zeggen. Ga niet direct in de aanval, houd het bij jezelf, zeg: ik schrik ervan dat je weer bijschenkt, je moet toch nog rijden? En als het te erg is: geef hem geen drank meer, en regel vervoer."

Oud en nieuw
Hoe je oudejaarsavond doorbrengt, verschilt natuurlijk niet wezenlijk van elke andere feestavond. Je kunt hooguit vaststellen dat door de langgerektheid van oudjaar alcoholgebruik vaker een probleem kan zijn. De grote kwestie dient zich aan na twaalven, en sleept zich vaak nog dagen voort: wie te zoenen?

"Je familie zoen je altijd wel, tenzij je grote ruzie hebt, maar dan ben je ook niet samen met oud en nieuw. Je buren hoef je niet te zoenen: voor je het weet, moet je de hele straat afwerken."

Gelukwensen via de mobiele telefoon vindt Van Ditzhuyzen prima. "Juist heel handig! Je krijgt om twaalf uur anders toch niemand te pakken. Maar maak er geen bombardement van: niet naar je 600 contacten 'happy new year!!!' appen."

"Daar reageer ik niet eens op, dat is net als met de felicitaties op Facebook als iemand jarig is. Dat heeft niets met vriendschap te maken: die felicitatie kost jou niets, maar levert je dus ook niets op. Iemand moet speciaal aan jou denken, en niet een hele groep afwerken."

Praktisch compromis
Zoenen op het werk, zegt Van Ditzhuyzen, hoeft niet. "Tenzij je altijd al op die voet bent. Het levert vaak problemen op. Dan moet je de baas zoenen, of wil de baas per se jou zoenen. Over #MeToo gesproken!"

Heel veel vrouwen willen helemaal niet zo graag, maar zeggen dat je niet wilt is taboe. "Ze zijn in het nadeel, want vrouwen moeten vrouwen én mannen zoenen."

Strek direct je arm uit, als je echt niet wilt, dan kan de ander er niet meer bij. Of ga voor het praktische compromis: één kus, in plaats van dat onhandige geheen-en-weer. "Ik zoen niet zoveel. Zoenen moet een teken zijn van nabijheid, maar het stelt niets voor, iedereen zoent in het wilde weg."

Maar ook die ene kus kan tot ongemak leiden. Van Ditzhuyzen heeft haar debatingclub jaren geleden gezegd dat ze het graag bij één zoen houdt. "We zien elkaar eens per maand, en altijd wordt weer gezegd: o ja, jij maar één hè? Elke keer wordt dat gememoreerd! Dat vind ik nou zo flauw. Heel veel mensen willen niet drie keer zoenen. Maar niet willen zoenen is taboe, en er iets over zeggen is eigenlijk dus ook taboe. Doe wat je zelf wilt: je hoeft elkaar niet steeds om de hals te vliegen."