Johan Remkes, de buldog van Noord-Holland, neemt afscheid

De nieuwjaarstoespraak is doorgaans een buitengewoon hinderlijke onderbreking van het feestgedruis, maar niet op het provinciehuis in Haarlem. De jaarlijkse speech van Johan Remkes was vooral voor bestuurders in het hele land iets om naar uit te kijken.

Vaak ging het over de kwaliteit van het openbaar bestuur, en de bedreigingen die op de loer lagen. Jaren voor het debat over de ondermijning van het openbaar bestuur begon, opperde Remkes al om kandidaten voor de gemeenteraad verplicht te laten screenen.

Het belang van een integer bestuur loopt als een rode draad door het Noord-Hollandse commissariaat van Remkes. Kort na zijn aantreden in juli 2010 kreeg hij te maken met de negatieve erfenis van het voorgaande provinciebestuur dat onder aanvoering van Ton Hooijmaijers en Henry Meijdam de rode loper had uitgerold voor de vastgoedjongens uit hun netwerk.

Remkes was snoeihard in zijn oordeel over het optreden van zijn partijgenoten en stelde vast dat zij het aanzien van het openbaar bestuur grote schade hadden toegebracht.

Dat optreden bezorgde Remkes het imago van de strenge, niet zelden ook knorrige bovenmeester. De gemoedelijkheid maakt snel plaats voor indrukwekkend chagrijn als de leerlingen er een bende van maken.

Dat merkten bijvoorbeeld de raadsleden van kleine gemeenten in crisis. Als die er zelf niet in slaagden orde op zaken te stellen, werden zij ontboden voor een onderhoud in Haarlem met de commissaris. Dat waren geen leuke bijeenkomsten, verklapten raadsleden zodra zij weer wat kleur op de wangen hadden.

'Zakkenvullers en onbenullen'
Met Johan Remkes haalde Noord-Holland dan ook een rasbestuurder in huis. Een politieke loopbaan die in 1978 begon met het lidmaatschap van de gemeenteraad van Groningen voerde hem langs alle bestuurslagen van het land, inclusief het ministerschap van Binnenlandse Zaken in de eerste drie kabinetten onder leiding van Jan Peter Balkenende.

Samen met zijn even onverstoorbare collega Piet Hein Donner werd Remkes in de onrustige periode na de moord op Pim Fortuyn in 2002 wel de enige stabiele factor in het landsbestuur genoemd.

De politieke moord plaatste in één klap alle zittende bestuurders in het vak der medeplichtigen, in elk geval in de ogen van de populisten. In Haarlem kreeg Remkes later te maken met de fractie van de PVV onder leiding van oud-Tweede Kamerlid Hero Brinkman, die elke aanleiding aangreep om zijn collega's in de vergaderzaal weg te zetten als zakkenvullers en onbenullen.

Remkes reageerde daar fel op. Hij beschouwt besturen als een ambacht dat goed moet worden beheerst om het bestuur te kunnen maken tot het geëigende instrument om veranderingen tot stand te brengen.

Remkes' ruime ervaring met de landelijke politiek kwam het provinciebestuur van pas toen het kabinet in 2011 een plan lanceerde voor een fusie van Flevoland, Utrecht en Noord-Holland. Het enthousiasme voor Flutland, zoals de superprovincie in de wandelgangen werd gedoopt, was in Den Haag stukken groter dan in de drie provinciehuizen.

Remkes wist als geen ander hoe de hazen lopen, maar ook hoe hij de hazen de verkeerde kant op moest sturen. Met onderzoeken en consultatierondes werd de tijd gewonnen die nodig was om de senaat te overtuigen van een heilloze weg.

Kopstoot
Na acht jaar Remkes heeft in Haarlem het verlangen naar een moderne en frisse aanpak het gewonnen van de bewondering voor de ouderwetse beheersing van het ambacht.

Voor een nieuwe commissaris ging men op zoek naar een nu eens niet uit de bekende Haagse kringen afkomstige man of vrouw met goede bestuurlijke en menselijke kwaliteiten, en die werd gevonden in de persoon van de 55-jarige Arthur van Dijk, de voormalig wethouder van Haarlemmermeer, die met ingang van het nieuwe jaar het stokje overneemt van Remkes. 

De wisseling van de wacht onderstreept dat bestuurders vandaag de dag meer golden retriever moeten zijn dan buldog. Met het afscheid van Remkes verdwijnt ook de representant van een klassiek type bestuurder van het toneel. Niet erg geneigd tot kwispelen of het op commando ophalen van stokken, maar op een stoïcijnse en soms knorrige manier goed in zijn werk.

Want laten we eerlijk zijn: hoeveel liberale bestuurders zijn er nog in het land die ervoor durven uit te komen een kopstoot in een bruine kroeg zonder muziek te verkiezen boven een meezingfeest van de Toppers?