Direct naar artikelinhoud

Beton van de Bijlmerbajes maakt plaats voor bomen

Het Bajes Kwartier moet 's lands gezondste wijk worden. Waar de bewoners veel bewegen en fastfood ver weg blijft. Is gezondheid in stenen te vatten?

Wie kent ze niet, de ongenaakbare torens van de Bijlmerbajes in Amsterdam, langs de spoorlijn naar UtrechtBeeld Robota

Op de plek waar het Bajes Kwartier moet verrijzen, staat nu nog de Bijlmer Bajes. Beton, bijna zo ver én zo hoog als het oog reikt. Tussen de distels en onbestemd gras slingeren een Wicky-pakje en een colablikje. De sneltram dendert voorbij. Bepaald geen gezondheidsbevorderende omgeving.

Hier moet in 2024 het Bajes Kwartier staan: 1350 woningen tussen veel groen. Ontwikkelaar Bajes Kwartier C.V. wil er misschien wel de gezondste wijk van Nederland van maken. Eentje waar mensen veel bewegen en gezond leven, maar ook naar buiten gaan om elkaar te ontmoeten. Eenzaamheid moet hier in de ban.
De lat ligt hoog.

Woningzoekenden die zich alsbelangstellende hebben opgegeven, mogen meedenken over de vraag wat een gezonde wijk te bieden heeft. De Hogeschool van Amsterdam brengt die wensen in het 'Healthy Urban Living Lab' in kaart. Lector Gezondheid en Omgeving Lea den Broeder (59), die ook als onderzoeker bij het RIVM werkt, leidt het project.

Groen is geen graadmeter
Ze maait het gras al vroeg in het interview voor de critici weg. "Het is niet nieuw. Stedenbouwkundige Van Eesteren wilde van Nieuw-West ook een gezonde plek maken. De Bijlmer is ook zo ingericht, allemaal met de goedbedoelde intentie om mensen een groene buurt te geven, met veel ruimte om te spelen en te bewegen. Dat is anders uitgepakt."

"Je kunt stellen: de hoeveelheid groen is geen graadmeter voor het gebruik ervan. Ik heb in Nieuw-West onderzoek naar de parken gedaan. Als ik mensen vroeg waarom die zo matig worden bezocht, dan zeiden ze: 'Het is hier zo stil'. 'Het is een beetje eng'. 'Ik mis een kiosk'. 'Er is nergens een wc'. Daarbij is het groen er heel weids en groot, waardoor iemand zich er verloren kan voelen."

Groen lokt uit om te bewegen én het werkt stressverlagend. Maar er is volgens Den Broeder goed gelukt groen en slecht gelukt groen. Goed gelukt is volgens de lector het Sloterpark, waar volop gesport wordt. Dat er een parcours ligt, nodigt uit om te bewegen, zegt ze. Overigens geldt dat, gek genoeg, ook voor dichtbebouwde gebieden. "Daar hebben we met het Bajes Kwartier een goed uitgangspunt." 

Fonkelend masterplan
Maar de vraag blijft: waarom zou het Bajes Kwartier wel een geslaagde gezonde wijk worden? "Omdat er nu voor het eerst wél naar de wensen van de toekomstige bewoners wordt geluisterd," zegt Den Broeder.

Op tafel ligt het fonkelende masterplan. De lector heeft er post-its in geplakt. "Kijk hier een ontwerp van een parkje met niveauverschillen. Dat ziet er mooi uit, maar ik plak er dan een opmerking bij: 'Ik zie veel trappen. Heb je ook gedacht aan mensen met een rollator? Maak voor hen ook een glooiende helling'."

Welke 'gezonde ingrepen' er in het Bajes Kwartier uiteindelijk gedaan zullen worden, zal de komende jaren pas duidelijk worden. Maar sommige zaken zijn al zonneklaar: een uitnodigende openbare ruimte moet veilig zijn. Zonder obstakels. "Sommige ouderen gaan de straat niet op als de scholen uit zijn, omdat er dan zo veel scholieren over de stoep fietsen. Ze zijn bang dat ze omver worden gereden."

Veiligheid zit niet alleen in bijvoorbeeld verlichting en veilige oversteekplekken, maar ook, zegt Den Broeder, in de sfeer die van een plek uitgaat. "In Parijs zijn ze daar goed in. De pleinen daar zijn besloten, een beetje groen en vaak kleinschalig. Mensen voelen zich er beschermd."

Den Broeder zou dolgraag weten wat - behalve het klimaat - het succes is van die plekken, want daar kunnen we in Nederland van leren. "Hier zetten wij de bankjes in het park naast elkaar. Dan zitten we met zijn allen op een rijtje voor ons uit te kijken. Je kunt er ook losse stoelen plaatsen. Dan kun je elkaar tenminste in de ogen kijken."

Ook belangrijk: "Herkenningspunten. Want als alles op elkaar lijkt, kunnen ouderen met geheugenproblemen makkelijk verdwalen." Verder denkt Den Broeder aan het planten van fruitbomen.

De gevangenismuur blijft staan. "Daar kun je bramen en frambozen tegenaan laten groeien." Verder komt er leuke horeca, 'want genieten hoort ook bij een gezond leven'. "Gezondheid is veel meer dan gezonde voeding. Het gaat er ook om of je je ergens thuis voelt."

Is het niet betuttelend, een gezonde wijk willen bouwen? Nee, zegt Den Broeder resoluut. "De bewoners bepalen nog altijd zelf hoe ze willen leven. We hebben ook voorschriften in de bouw die bepalen hoe hoog traptreden mogen zijn en hoeveel deuren er tussen de wc en de woonkamer moeten zitten. Er wordt al veel gedaan om mensen in hun gezondheid te ondersteunen. Dat lijkt mij juist een goede zaak."

Lees ook: Audio Obscura annuleert ADE-feesten in de Bijlmerbajes

In het Bajes Kwartier:

- wonen in 2024 2500 mensen.
- wordt dertig procent van de woningen sociale huur.
- komen circa zestig tuinen, inclusief die op de daken.
- komt een hotel met tweehonderd kamers voor expats die daar maximaal een half jaar kunnen wonen.
- komen de celdeuren terug als brugdelen.
- worden de tralies van de Bijlmerbajes hergebruikt als balkonhekjes.
- blijft de vrouwentoren staan. Dat wordt een verticale tuin.
- komt ook een onderkomen voor kunstenaars.