Direct naar artikelinhoud

Dividendbelasting: Fiasco met slechts één schuldige

Premier Rutte beweerde een jaar dat afschaffen van de dividendbelasting cruciaal is ons land. Nu moet hij het plan 'heroverwegen'. Gebrek aan tegenspraak lijkt te hebben bijgedragen aan het debacle van de VVD-leider.

Rutte vroeg Eric Wiebes (links) om argumenten ter onderbouwing van het afschaffen van de dividendbelastingBeeld ANP

Mark Rutte legt het deze 21ste september de kritische Tweede Kamer nog maar eens uit: hoe impopulair ook, die dividendbelasting móet worden afgeschaft. "De doelen die we willen bereiken, specifiek voor bedrijven met een Nederlands-Engelse vestiging, en de kansen om bedrijven uit Engeland in het kader van de brexit naar Nederland te halen, kun je alleen op deze manier bereiken."

Alleen op deze manier, zegt de premier. En nee, hij gaat niet op zoek naar alternatieven. Maar in zijn hoofd is Rutte al bezig met de publiekelijke aftocht die hij twee weken later inderdaad zal moeten maken, vertellen medewerkers.

Het is in het laatste weekeinde van augustus dit jaar dat de VVD-top de ongemakkelijke vraag het eerst opwerpt: Jongens, stel je nou eens voor dat de aandeelhouders van Unilever tegen de verhuizing van het hoofdkantoor naar Rotterdam stemmen. Hebben we dan nog wel een verhaal? Het is het jaarlijkse Goult-weekend. Rutte komt met enkele getrouwen bijeen in het Franse buitenhuis van Ben Verwaayen, voormalig topman van Alcatel en prominent VVD-lid.

Het is een vraag waar Rutte liever niet over nadenkt. Al een jaar lang houdt hij vol dat afschaffing van de dividendbelasting nodig is om Nederland te wapenen tegen de brexit. Engeland heeft de tax al afgeschaft om bedrijven te lokken. Tegen de publicitaire storm in, blijft hij herhalen dat het natuurlijk een 'bizarre maatregel' is om aandeelhouders in het buitenland belastingverlaging te geven, maar we zullen armer worden als we het niet doen. We gokken dan met mogelijk miljoenen banen.

Hoofdkantoor
Unilever is gedurende die maanden hét voorbeeld van Ruttes gelijk. Topman Paul Polman heeft na de presentatie van het regeerakkoord waarin de omstreden maatregel staat, aangekondigd dat hij het Londense hoofdkantoor wil sluiten en alleen die in Rotterdam wil openhouden. En hoewel Rutte meermaals benadrukt dat hij de dividendbelasting niet wil afschaffen om zijn oud werkgever te plezieren, is dit wel een symbolische onderstreping van Ruttes gelijk. De showcase.

Maar de Britse aandeelhouders moeten nog instemmen. Wat Polman doet voorkomen als een formaliteit, blijkt toch ingewikkelder. Als op 3 oktober Het Financieele Dagblad meldt dat een groeiend aantal Britse aandeelhouders Polmans verhuisplan wil blokkeren, sms't Rutte met VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff. Ruttes boodschap in die sms is helder: 'Als dit gebeurt, is afschaffing geen vanzelfsprekendheid meer.'

Ruttes twijfel wordt door de VVD blijkbaar goed verborgen gehouden: bij de Financiële Beschouwingen die op dat moment gaande zijn, houdt fractiespecialist Aukje de Vries nog vol dat de dividendmaatregel ook door moet gaan als Unilever in Londen blijft.

Vrijdagochtend 5 oktober krijgt Rutte zelf een sms'je. Van Polman. Met het nieuws dat hij vreest: Polman trekt zijn plan in om het Londense hoofdkantoor te sluiten. Daarop gaat de knop om bij Rutte. Tijdens de ministerraad die volgt, zegt hij dat de boel moet worden 'heroverwogen'. Staande de vergadering worden de leiders van coalitiepartners CDA, D66 en ChristenUnie gebeld. Het regeerakkoord moet immers deels worden opengebroken om de 1,9 miljard euro op een andere manier in te zetten.

Veelzeggend detail: minister van Financiën Wopke Hoekstra en CDA-leider Sybrand Buma zijn die ochtend vroeg ook geïnformeerd door Unilever. D66-leider Alexander Pechtold en ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers moeten het nieuws uit de pers vernemen. Zij waren openlijk kritisch over het plan. Blijkbaar voelt Polman zich niet schatplichtig aan hen.

Ruttiaanse logica
"Er is een relevant nieuw feit ontstaan," zegt Rutte na afloop van de ministerraad als hij de heroverweging bekend maakt. "We hebben dit besluit niet voor één bedrijf genomen," benadrukt hij nog. Maar toch wordt om het besluit van dit ene bedrijf het eigen besluit teruggedraaid. Een ongekend staaltje Ruttiaanse logica.

Wat de draai extra pijnlijk maakt, is dat werkgeversorganisatie VNO/NCW en Shell die dag nog publiekelijk vragen om het dividendplan overeind te houden. Voor Rutte is dat ineens geen argument meer. Met het wegvallen van zijn showcase, kan hij het verhaal niet meer verkopen. zoals in Goult al gevreesd.

VVD'ers herkennen er een 'typische Mark-actie' in. "Hij zal iets altijd net zo lang verdedigen totdat hij ziet dat niet hier meer kan." Dat moment is vrijdagochtend 5 oktober. Iedereen voelt dat de aankondiging van Unilever een 'gamechanger' is.

Politiek onhaalbaar
Iedereen behalve VVD-minister Sander Dekker die die ochtend nog voor de camera's volhoudt dat dit 'niets verandert aan het voornemen van het kabinet', omdat de afschaffing van de dividendtax nou eenmaal niet alleen voor Unilever is bedoeld.

1,9 miljard

Door het ‘heroverwegen’ van de afschaffing van de dividendbelasting heeft de regeringscoalitie 1,9 miljard euro te verdelen.

Maar Rutte heeft zijn knopen geteld. Hij houdt de regie liever zelf in handen door iedereen mee te delen dat we op zoek gaan naar andere manieren om bedrijven naar Nederland te lokken. Het heeft geen zin meer 'zomaar door te stomen', zoals hij het zelf noemt. "Het was politiek onhaalbaar geworden," zegt ook een coalitiegenoot. "Het telefoontje van Rutte kwam dan ook voor niemand als een verrassing."

Dat de omstreden maatregel überhaupt in het regeerakkoord kwam, was zelfs voor veel partijgenoten een verrassing. Er was in het verleden wel in commissies over gesproken, maar afschaffing ervan haalde nooit het verkiezingsprogramma. Er is dan ook kritiek. Onder andere voormalig VVD-leider Frits Bolkestein laat zich intern kritisch uit over het plan.

Impulsief en achteloos
"Het was nu hetzelfde liedje als in 2012," zegt iemand uit de kring rond Rutte. "Toen stond ineens in het regeerakkoord dat er een verbod op wilde circusdieren kwam. Waar kwam dat nou ineens vandaan? Nou, Jort Kelder en Georgina Verbaan hadden eens met Mark gepraat."

Zo ongeveer ging het ook met de dividendbelasting. Rutte is een controlfreak, maar soms ook impulsief en achteloos. "Er wordt al járen door het bedrijfsleven gelobbyd om deze belasting af te schaffen. Er is nooit echt werk van gemaakt."

"Maar Mark vond tegen het einde van de formatie dat er te weinig voor het bedrijfsleven was afgesproken. Polman en Mark spreken elkaar wel eens. In die gesprekken heeft Polman vaker gezegd dat dit belangrijk was. Net als andere multinationals. Ineens dacht Mark daar aan terug: waarom niet!"

Een bedrijfsongeluk, noemen VVD'ers het. Een ongeluk dat ook iets zegt over de VVD zelf. Rutte is al zó lang aan de macht, dat hij amper nog door zijn omgeving wordt tegengesproken. Hij is vrijwel onaantastbaar en opereert steeds vaker op eigen houtje, klaagt een partijgenoot.

Op de blaren zitten
"En dan kan zoiets stoms gebeuren. Er is gewoon niet lang over nagedacht." Het idee kwam op, moest worden uitgevoerd en er is later een verhaal bij verzonnen. "Eric Wiebes werd door Rutte gevraagd argumenten voor het plan op papier te zetten waarmee hij zijn coalitiepartners kon overtuigen."

En het is Rutte zelf die nu op de blaren moet zitten. Zijn geloofwaardigheid is er niet sterker op geworden. Na een jaar ijzerenheinig volhouden dat iets echt wit is, moet hij nu zeggen dat hij zwart bedoelde. "Zo verhult hij zijn nederlagen."

De een noemt het opportunisme, VVD'ers hebben het liever over 'flexibiliteit'. "Wat anderen als Marks zwakke punt zien, is tegelijk zijn kracht," zegt een partijgenoot. "Mark is pragmaticus. Het doel is belangrijker dan de manier waarop hij daar komt. En dat hij even alle hoon van Nederland over zich heen krijgt, daar is hij minder gevoelig voor."

Dat hij even alle hoon van Nederland over zich heen krijgt, daar is hij minder gevoelig voor