Luizenmoeder-regisseur: 'Het absurdste jaar van mijn leven'

Elsdorf, een halfuurtje rijden ten westen van Keulen, is zo'n Duits dorpje waar je er heel, héél veel van hebt. In een uitgestrekt landschap wonen 20.000 mensen in witgepleisterde huizen aan ruime autowegen. Er is een Lidl, een buitenzwembad, een bakkerij en er staan een paar scholen.

Een van die scholen, de Martin-Luther-Schule voor speciaal onderwijs, is al een tijdje gesloten vanwege een tekort aan leerlingen. Toch oogt het pand totaal niet verlaten.

Op een miezerige winterdag branden de tl-balken volop, aan de kapstokken hangen gekleurde winterjassen, rugzakken en fietshelmpjes, aan de muren prijken vrolijke waterverftekeningen. De spullen liggen daar niet zomaar: ze zijn zorgvuldig neergelegd door de decorbouwers van Die Läusemutter, de Duitse variant van De Luizenmoeder. De leegstaande school is terug in gebruik, als filmset.

Remake
De comedyserie over een Nederlandse basisschool, met de lullige schooldirecteur Anton (Diederik Ebbinge), alleenstaande moeder Hannah (Jennifer Hoffman) en niet te vergeten de neurotische Juf Ank (Ilse Warringa), werd begin dit jaar onverwacht een megahit. Een 'participizza' werd een ingeburgerd begrip, en het welkomstliedje van juf Ank (Hallo, allemaal...) een landelijke oorwurm.

Na het gigantische succes in Nederland stonden verschillende landen in de rij voor een ­remake. De Belgische versie is net af, de Hongaarse al op tv. De twee grootste commerciële omroepen van Duitsland, Sat 1. en RTL, streden er zelfs om - uiteindelijk werd het de eerste, omdat zij zo dicht mogelijk bij het origineel wilden blijven.

Een grote wens van de omroep was dat de man achter de serie, schrijver, regisseur en producent Jan Albert de Weerd, ook de Duitse variant voor zijn rekening zou nemen. Normaal gesproken werkt De Weerd veel in Amsterdam Nieuw-West, waar zijn productiebedrijf Bing Film & TV zit.

Hij woont met zijn gezin in het Overijsselse dorp Gorssel. Nu zit hij al maanden in een appartementje in het centrum van Keulen, terwijl Ilse Warringa en Diederik Ebbinge in Nederland de leiding hebben overgenomen van het tweede seizoen, dat vanaf 10 februari te zien is.

De Weerd kan het nauwelijks geloven, vertelt hij op een bank in de lerarenkamer van Die Läusemutter, volledig ingericht met koffiemokken, kerststukjes en koektrommels. "Gekkenhuis. Mijn leven staat totaal op z'n kop. In januari was De Luizenmoeder voor het eerst op tv. In mei was de deal met Duitsland rond."

Hoe maak je een Duitse versie van zo'n Nederlandse serie als De Luizenmoeder?
"Het script is eerst helemaal vertaald, en daarna aangepast naar Duitse gebruiken. Sommige verhalen kan je hier natuurlijk niet vertellen. Het Sinterklaasverhaal hebben we moeten vervangen door het Krippenspiel - het kerstspel, dat is de Duitse traditie op de basisschool."

"Luizenmoeders bestaan ook niet. Als kinderen luizen hebben gaan ze naar de dokter, en komen ze pas weer naar school als ze luisvrij zijn. Maar het principe klonk wel logisch, zeiden ze hier, dus introduceren we ze in de eerste aflevering."

"Een groot thema is hier trouwens het principe Inklusion; dat kinderen met een handicap naar reguliere scholen gaan. Schooldirecteur Anton wil natuurlijk ook Inklusion-kinderen, omdat hij weet dat het geld oplevert om zulke leerlingen op school te hebben. En toch wordt hij dan boos omdat hij zijn parkeerplek moet inleveren voor een kind in een rolstoel. Dat wordt wel een heftige aflevering. Ik hoop maar dat de Duitsers de humor daarvan kunnen inzien."
 
Twijfelt u daaraan?
"Dat is toch ook gezond? We doen dit op gevoel. Als de Duitse crew lacht, hoop ik maar dat we goed zitten. Humor is genadeloos, dat weet iedereen die weleens een mop heeft verteld die niet aankwam. Mensen laten lachen is verdomde lastig, een van de moeilijkste onderdelen van tv maken. Bovendien: met De Luizenmoeder hebben we iets heel leuks gemaakt, en we geloofden er zelf ook in, maar ik vind dat we misschien iets te veel eer hebben gekregen.

Het werd allemaal veel groter gemaakt dan wij bedoelden. Een hype. Psychologen werden zelfs op de serie losgelaten om het geheim te duiden."
 
Wat vond u van de reacties? 'Een comedy waar Sylvana Simons rode vlekken van krijgt en ­types als Sunny Bergman het apezuur', schreef AD-columnist Angela de Jong.

"We wilden een comedy maken over de realiteit, en goede comedy moet een beetje pijn doen. De grap lag altijd op: oeh, dat doet pijn, maar zo gáát het wel. Het maken van politiek incorrecte grappen is nooit ons uitgangspunt geweest, dat maakten anderen ervan."

"De scène waarin directeur Anton Sinterklaas vervangt door Winterklaas, heb ik vier jaar geleden al ­bedacht. Eva Aben, die meeschreef aan het scenario, kwam ook al lang geleden met het idee Zwarte Piet te vervangen door minions. Dat had ze ergens gezien. Die scène lijkt nu met een politieke lading te zijn bedacht, maar zoiets verzin je niet."

CV

Geboren
Deventer, 18 december 1969

Opleiding
Hotel­management, ­Leeuwarden.

Loopbaan
1996-1999 Goede Tijden, Slechte Tijden
1997: Oud Geld
2001: Rozengeur en Wodka Lime
2004: Zoop
2010: De Avonturen van Kruimeltje
2011: De Groote Markt 30
2012: Verborgen ­Verhalen 5
2012: Gerede Twijfel
2013: Malaika
2014: Het Verborgen Eiland
2014: Verborgen ­Verhalen 6
2015: Het Geheim van Eyck
2016: Lost in the Game
2017: Voetbalmaffia
2018: De Luizenmoeder
2018: Zilveren Nipkowschijf voor De Luizenmoeder
2019: De Luizenmoeder seizoen 2, Die Läusemutter

De Weerd begon na de hotelschool als runner bij Goede Tijden, Slechte Tijden, werkte zich omhoog en kwam via de functie van opnameleider als televisie- en filmregisseur te werken. Met zijn vrouw Ingeborg Wieten, die tien jaar de rol van Suzanne Balk speelde in GTST, kreeg hij drie zoons, nu 14, 19 en 25 jaar.

Jarenlang liep De Weerd rond met het plannetje voor een comedyserie over de perikelen op een doodgewone basisschool. "Tijdens een tienminutengesprek van onze oudste zoon zei de lerares: 'Jullie kind heeft geen enkele vorm van zelfreflectie.' Hij was een jaar of acht. Pas in de auto keken mijn vrouw en ik elkaar aan - wát zei die juf nou eigenlijk over ons kind? We waren te verbijsterd er iets van te zeggen."

De Weerd wist meteen: dit is gouden materiaal voor een serie. Maar pas toen hij een op een filmset Ilse Warringa tegen het lijf liep, maakte hij er werk van. "Ik kon zelf nooit de goede toon treffen. Ik ben erg gecharmeerd van de Britse comedian Ricky Gervais; hoe hij absurditeit in het normale leven signaleert, en daar comedy van maakt. Dat deelde ik met Ilse. Zij stelde voor de serie samen te schrijven. We hebben alles samen uitgevogeld, dat duurde tijden. Van de pilot hebben we denk ik wel twintig versies geschreven. Het moest steeds scherper."
 
Hadden jullie door dat jullie een hit in handen hadden?
"Nooit, nee, natuurlijk niet! Dat is waanzin om vooraf te zeggen. Er zijn zoveel mensen die mooie dingen maken, maar nooit doorbreken. Ook al lagen we regelmatig op de grond van het lachen, we waren toch bang dat niemand naar De Luizenmoeder zou gaan kijken. De pilot was een omslagpunt. Toen ik die aan mijn zoon van elf liet zien, en hij ook heel hard moest lachen, kreeg ik er wel een goed gevoel over."

"Meteen vanaf de allereerste aflevering explodeerden de cijfers. Van 750.000, naar een, twee, en later, inclusief terugkijkers, vijf miljoen mensen. Ik dacht alleen maar: dit méén je niet. Ilse en ik bellen elkaar nog steeds af en toe op, om te bespreken wat er allemaal in hemelsnaam gebeurd is."
 
Hoe kijkt u op 2018 terug?
"Eigenlijk zie ik nu pas wat voor absurd jaar dit is geweest. Het absurdste jaar uit mijn leven. Ik heb me nooit gerealiseerd dat we iets maakten dat zo'n impact kon hebben. Op de tv-beurs in Cannes werden we door buitenlandse producenten in het Engels gefeliciteerd met ons succes, in Venetië wonnen we een prijs voor beste comedy."

"Hier kregen we de Zilveren Nipkowschijf voor het beste tv-programma van het jaar, een kneiter van een eer. Ilse heeft twee jaar geleden nog gezongen op de begrafenis van mijn vader. En dan sta ik haar nu aan te kijken met zo'n prijs in m'n handen... zij was daar gewoon al voordat dit allemaal gebeurde."

Het raakt u.
"Heel erg. Het succes van De Luizenmoeder is fantastisch, maar de intensiteit waarmee wij dit samen beleefd hebben... Terwijl de hele wereld over het succes van De Luizenmoeder sprak, moest ik heel vaak terugdenken aan dat moment tijdens de begrafenis.Er is een soort diepte tussen ons ontstaan, en een emotionaliteit, dat gaat nooit meer uit mijn hart."

Klop-klop-klop op de deur van de leraren­kamer in Elsdorf; de regie-assistent, of De Weerd nu naar de set kan komen. De figuranten staan klaar om een van de meest spraakmakende scènes te repeteren: de ouderavond waarop een zwarte vader wordt aangezien voor schoon­maker. De figuranten zitten in een kring in het klaslokaal en zingen het kenmerkende liedje in koor, maar dan natuurlijk in het Duits.

"Hallo, klasse zwei, ein neuer Tag fängt an...". Intussen worstelt de Duitse Juf Ank met het vinden van de juiste snaar. "Etwas stärker!" roept De Weerd vanaf zijn regisseursstoel. "Drei, zwei, eins.... Bitte!" En Juf Ank mag nog een poging wagen haar Nederlandse regisseur tevreden te stellen. "Ilse speelt die rol zó goed; heel passief-agressief. Hier noemen ze dat 'Stock im Arsch'."
 
Sinds augustus woont De Weerd hier, zegt hij tussen een hap boerenkool met worst door. De crew schuift de maaltijd aan schooltafeltjes naar binnen in een geïmproviseerde kantine. "Ik blijf zeker tot en met maart. Misschien nog wel langer, want de omroep heeft meteen twee seizoenen besteld."

"Soms moet ik mezelf knijpen dat ik hier nu zit. Ik wilde al jaren naar het buitenland en had niet verwacht dat het er nog van zou komen. Ik heb het er veel met mijn vrouw en zoons over gehad. Ze begrijpen heel goed dat ik dit nu moet doen. Ik probeer mijn jongens ook bij te brengen dat ze hun dromen achterna moeten jagen."

Wat is er zo geweldig aan werken in het buitenland?
"Dit land is vijf keer groter dan Nederland. Dat is toch fantastisch? De mogelijkheden zijn hier groter, omdat er veel meer budget beschikbaar is. In Nederland moet je maar hopen dat je iets mág maken, en dan ook nog met weinig centen. Daar moet ik een aflevering in tweeënhalve dag schieten, nu heb ik er vier - plus een dag voor repetities. Dat scheelt een hoop."

"In Nederland merk ik dat ik serieuzer word genomen. Ik mag eerder over nieuwe plannen komen praten, en ontwikkel nu samen met mijn vrouw een nieuwe serie voor AvroTros, die ook weer herkenbare aspecten uit het dagelijks leven zal belichten. Zonder De Luizenmoeder hadden we dat waarschijnlijk niet zo snel mogen maken."
 
Ervaart u druk, na het overweldigende succes?
"Natuurlijk, want wat wordt het volgende dat ik ga doen? Wordt dat ook door vijf miljoen mensen bekeken? Of wil iedereen straks dat ik alleen nog maar dingen zoals De Luizenmoeder ga maken - maar dan net anders? Ik vind dat best heftig, Maar ach, morgen ben je weer vergeten, dat is ook de realiteit."

"Ik kom uit het oosten, joh. Als ik 's avonds in Deventer of in Gorssel een biertje drink, dan gaat het helemaal nergens meer over. Maar ik geniet er nu wel van. Iedereen wil waardering. En als die een keer heel groot is, is dat heel fijn."

En De Weerd moet weer aan de bak; de gerepeteerde ouderavondscène moet nu opgenomen worden. De figuranten en acteurs staan klaar in kostuum, De Weerd neemt plaats in zijn stoel.

"Drei, zwei, eins... Bitte!"