KCO-directeur: 'Het vertrouwen in Gatti smolt heel snel weg'

Op 1 augustus 2018 maakte het Koninklijk Concertgebouworkest wereldkundig dat het met onmiddellijke ingang afscheid had genomen van zijn chef-dirigent Daniele Gatti.

Over dat ontslag, de reden, de besluitvorming en de gevoerde procedure bleef veel in de lucht hangen, want de orkestdirectie meed de media en had bovendien de handen vol aan het vinden van vervangende dirigenten voor de 42 concerten in binnen- en buitenland die Gatti vacant liet.

Pas eind december sprak directeur Jan Raes voor het eerst, op NPO Radio, met Hans Haffmans. Een quote die bleef hangen: "Misschien hadden we iets meer moeten communiceren."

Omdat zaterdag het nieuwe onderkomen van het KCO officieel de deuren opent, het schitterende RCO House aan de Gabriël Metsustraat, op honderd meter lopen van het Concert­gebouw, stemde Raes toe in een interview met Het Parool. Via zijn persvoorlichting liet hij weten dat hij het vooral over de toekomst van het orkest wilde hebben. "Want wij zijn nu alleen met de toekomst bezig."

Prima, doen we. Maar we hebben eerst nog wat andere vragen.

Gatti is ontslagen wegens grensoverschrijdend gedrag. Op welke periode hebben de ­ingediende beschuldigingen aan Gatti's adres precies betrekking?
"Dat spreidt zich uit over drie seizoenen, van de tijd dat hij designate chief was en de laatste twee jaar als chef. Maar hij is niet ontslagen hè! Gatti was niet in dienst. We hadden een opdrachtsovereenkomst en geen arbeidsovereenkomst. Er was een contract zolang het huwelijk duurt. We hebben de samenwerking beëindigd, omdat het vertrouwen was weggedeemsterd."

Over hoeveel vrouwen gaat het?
"Meerdere. Ik noem geen exact aantal. Het waren er te veel om het achteloos te benaderen."

Wat was de aard van de klachten precies? Ongewen­ste aanrakingen, zoenen, meer?
"De vrouwen die de moed hebben gehad om dat te komen melden, hebben gevraagd dit vertrouwelijk te houden. Dat betekent dat ik zelf ook niet alle feiten ken. Alleen de vertrouwenspersoon kent die. Ik kan er dus niks over zeggen. Het gaat erom dat die mensen zich onprettig en onveilig hebben gevoeld. Onze taak is het dan ze te beschermen."

Zijn de klachten grondig onderzocht? En hoe?
"Dat is door de vertrouwenspersoon in een zorgvuldige methodiek gegoten. Het is niet aan mij om aan die methodiek te twijfelen. Je onderzoekt dan of de mensen die het betreft het voorgevallene in die periode hebben gedeeld met hun partner of vriend. Methodieken zoals The Washington Post die ook heeft gehanteerd."

Is Gatti in aanwezigheid van een raadsman door het bestuur in persoon gehoord?
"Meerdere keren. Vanaf dag één hebben we ­juridisch advies gevraagd. Geen enkel gesprek met Gatti is één op één gevoerd, al vanaf het moment dat we wisten dat er in The Washington Post iets zóu verschijnen."

"We waren er al langer mee bezig dan sommige mensen misschien vermoedden. In juni waren we al op de hoogte gesteld dat er in die krant iets zou verschijnen. Dat meldde Gatti's management ons in paniek."

Wat was uw initiële reactie?
"We waren ontzettend verbaasd. Nieuwsgierig naar wat er dan in de krant zou staan. Daarna hebben we verschillende scenario's voorbereid en zijn we met Gatti in gesprek gegaan. Het artikel is trouwens een paar keer uitgesteld, waardoor we ook weer meer tijd hadden."

Hoe reageerde Gatti?
"Ik wil niet in zijn naam spreken."

Hoe reageerde het orkest?
"We waren na de publicatie ontzet. Enkele uren erna heb ik een brief naar orkest en staf gestuurd waarin ik aangaf dat we dit grondig ­gingen onderzoeken en ik hen wees op onze drie vertrouwenspersonen. Daarna kwamen er meerdere meldingen binnen. Tot daarvoor ­waren hier geen meldingen over Gatti. The Washington Post is een katalysator ­geweest."

Had u voordien in de wandelgangen niets verno­men?
"Wij gaan niet af op geruchten. Dat is pas gevaarlijk! Na de beslissing kwam ons nog een incident ter ore, maar die persoon wilde dat niet melden. 'Ik heb er ook last van gehad, maar jullie hebben toch al beslist, en ik wil dit niet achter mijn naam.' Mensen zijn dus bang als die vertrouwelijkheid wordt verbroken. Wij hebben onze beslissing genomen op basis van formele meldingen."

Zijn er minder zware sancties overwogen? Op non-actiefstelling?
"We hebben meerdere scenario's overwogen, van 'kan gebeuren' tot wat er nu is beslist, en hebben eigenlijk in alle gesprekken Gatti proberen te helpen. Te redden. Maar dat vertrouwen is snel wegge­smolten, tot in de ­finale fase, waarin Gatti zelf het gesprek heeft afgebroken. Ik weet niet waarom."

In het persbericht dat u de wereld in stuurde was sprake van 'verontruste stakeholders'. Waren er impliciete waarschuwingen?
"Nee. In grote vette letters: niemand heeft ons trachten te beïnvloeden. Integendeel. Er is voor 95 procent alleen maar waardering. Het orkest is in achting gestegen vanwege het getoonde normbesef."

Waren er signalen dat het orkest met Gatti niet meer welkom was in de VS, waar de #MeToo-soep het heetst wordt opgediend?
"Nee. Er is geen signaal geweest. Er is juist in augustus al gesmeekt: 'Jullie komen toch wel?' Ik ben er dan ook apetrots op dat we, zoals in het eerste statement al aangekondigd, alle concer­ten konden laten doorgaan, inclusief de tournees, inclusief de Amerikaanse, met Daniel Harding."

"Dat is moedig hè, want je zit in een hel om alles op te lossen. Maar dankzij ­Bernard Haitink, Jaap van Zweden, Dima Sloboden­joek en anderen zijn we daar uit ­ge­komen."

Door wie is Gatti het finale bericht mede­gedeeld? U?
"Dat doe je samen, als team. Ik heb nooit in mijn eentje een gesprek hierover met Gatti ­gevoerd."

Hoe reageerde hij?
"Ik begrijp de nieuwsgierigheid, maar daar spreek ik me niet over uit, uit respect, want ik bewonder hem als dirigent. Hij wist het als eerste. Kunnen we het stilaan niet over de toekomst hebben? U staat nu wel heel lang stil bij het verleden."

We moeten even doorbijten. Komt er nog een juridisch vervolg?
"Nee, dat is niet aan de orde. We houden ons alleen met de toekomst bezig. Als je ziet hoe bevlogen het orkest nu speelt. Kunst is heel kwetsbaar. Musiceren is kwetsbaar. Wij blikken niet meer terug."

Maar ik neem aan dat er nog over ontslag­vergoedingen wordt gepraat. Compensatie. Schadeloosstelling.
"Komt niet aan de orde."

Dus Gatti's vertrek kost u niets?
"Daar gaan we vanuit. Die vraag is nu voor ons niet aan de orde. En we zijn al zes, zeven maanden verder. Wij kijken naar de toekomst."

Geldt dat ook voor de Pelléas et Mélisande die hij bij De Nationale Opera met het KCO zou dirigeren?
"Dat is een deal met de opera." (Die geeft desgevraagd dit antwoord: "Geen commentaar.")

In NRC stond een ingezonden stuk van Melvyn Krauss, een begunstiger van het orkest. Hij meldde dat sommige dirigenten niet meer met het KCO willen werken. Hij noemde Fabio Luisi. Is dat juist?
"Totaal onjuist. Niemand heeft geweigerd en Luisi is geboekt voor de toekomst. Wij hebben hier niet op gereageerd."

Hebben de musici een spreekverbod opgelegd gekregen?
"Totaal niet. Wij hebben intern een heel open cultuur. Het woord 'angstcultuur' herken ik ook niet. Door de zomervakantie is het nieuws de meeste musici wel koud op het dak gevallen. Naar hun gevoel hebben zij een stap gemist. Dat begrijp ik."

Hoe kwam het op u over dat Valeri Gergjev zich al vrij snel over Gatti ontfermde en hem concerten aanbood?
"Tja, hoe kan ik andere orkesten en dirigenten adviseren als bij hen niks is gebeurd? Om nou de moraalridder te gaan uithangen in Rusland of Berlijn, dat zou manipulatief zijn. Ik heb daar dus geen mening over."

Dan naar de toekomst. De nieuwe chef.
"Zal ik de naam geven? Dan heeft u een scoop."

Daar heb ik geen bezwaar tegen.
"Nee. We hebben beslist deze zoektocht niet overhaast te doen. Ik heb gemerkt dat er nu al vier grote dirigenten zijn die het graag zouden doen. Nee, ik zeg natuurlijk niet wie. De paringsdans is al begonnen. Ik heb dat in mijn 19 jaar als orkestdirecteur al meerdere malen meegemaakt. Die fase is opwindend."

Hoe lang kan het KCO zonder chef?
"Wel even. Het moet geen vijf jaar duren. We hebben volgend seizoenen vier of vijf debuten. Het is spannend. Iedereen doet meer zijn best. Is meer gemotiveerd. Ik vind zelf wel dat je een chef nodig hebt. Die heb je een week of twaalf per jaar in huis om de automatismen in een orkest uitzonderlijk te maken."

"Dat gaat dan over toonkleur, frasering, samenspel, agogiek, over elk concert net weer iets ­anders doen. Een chef heeft ook invloed, kan lange lijnen tekenen in de programmering, is een gezicht in de marketing, vooral in het buiten­land."

Lees ook: Nieuwe baan voor bij KCO ontslagen Gatti